Zabawa jest naturalną potrzebą każdego dziecka. To ona umożliwia mu poznawanie otoczenia oraz rządzących nim mechanizmów. Rozwija wiele sprawności, pomaga w zdobywaniu nowych umiejętności i znacząco wspiera rozwój psychiczny, fizyczny, emocjonalny oraz społeczny. Każda dziecięca zabawa nierozerwalnie, choć nieświadomie wiąże się z nauką. Umiejętne wykorzystanie jej i zaaranżowanie we właściwy sposób może nie tylko dostarczyć maluchowi mnóstwo radości, ale również nauczyć go wielu nowych rzeczy. Z tego powodu tak ważne jest, aby zabawy z dziećmi były odpowiednio zorganizowane, a rodzice brali w nich aktywny udział. Jak zaplanować czas spędzony z pociechą, aby był on inspirujący, twórczy i owocny? Warto skorzystać z kilku sprawdzonych sposobów.
Czytanie
Chyba nikomu nie trzeba tłumaczyć, jak ogromny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka ma czytanie. Wiele osób uważa, że przygodę z literaturą można rozpocząć już w pierwszych dniach życia maleństwa, a nawet podczas okresu płodowego. Mimo że dziecko nie rozumie znaczenia wypowiadanych przez opiekuna słów, oswaja się z brzemieniem i melodią jego głosu. Nieco starsze, bo już ok. 3-letnie dzieci słuchają czytanych opowieści z wielką uwagą i zaangażowaniem. Ważne jest jednak, aby dobierać książeczki odpowiednie do wieku pociechy. Dla najmłodszych najlepsze są krótkie, rymowane wierszyki opowiadające o sytuacjach, osobach i przedmiotach znanych z życia codziennego. Świetnie, jeśli do tego opatrzone są estetycznymi i kolorowymi, lecz prostymi ilustracjami, które przyciągają wzrok, nie męcząc go nadmierną ilością detali. Doskonale sprawdzają się opowiadania o zwierzętach, zawodach, czy czynnościach wykonywanych przez dziecko, takich jak sprzątanie zabawek, wizyta w sklepie, spacer po parku, zabawa z rówieśnikami itp.
Opowiadania tego typu nie tylko poszerzają zasób słów kilkulatka, ale również uczą prawidłowej, swobodnej wymowy. Dodatkowo przekazują pozytywne wzorce zachowań, pomagają rozwiązywać konflikty i rozumieć własne emocji oraz zauważać potrzeb innych osób. Intensywnie rozwijają umiejętności społeczne i stymulują rozwój emocjonalny. Liczne badania potwierdzają, że dzieci, którym regularnie się czyta, posiadają bardziej plastyczną wyobraźnię, z łatwością formułują wypowiedzi, mają bogaty zasób słów i uczą się czytać samodzielnie szybciej, niż ich rówieśnicy, którzy nie mieli kontaktu z literaturą. Im dziecko jest starsze, tym dłuższe i bogatsze w wątki książki należy wybierać. Warto jednak zwracać uwagę, aby były one napisane poprawną, staranną polszczyzną i posiadały wartościowy przekaz.
Segregowanie
Zabawy edukacyjne dla dzieci nie zawsze wymagają posiadania specjalistycznych pomocy naukowych. Wiele z nich, tak jak zabawa w segregowanie, jest łatwych do zorganizowania niemal w każdych warunkach. Aby ją przeprowadzić, wystarczy znaleźć w swoim otoczeniu przedmioty wykazujące wspólne cechy, takie jak np. kolor, kształt, wielkość, zastosowanie itp. Do zabawy można wykorzystać niemal wszystko. Mogą to być kolorowe klocki, różnej wielkości piłeczki, wycięte z kartonu kształty geometryczne, zakrętki od butelek, a nawet pochodzące z różnych par skarpetki. Zadaniem dziecka jest posegregowanie ich i ułożenie w odpowiednich, posiadających wspólne elementy zbiorach- np. na jednej kupce zbiór niebieskich, a na drugiej czerwonych zakrętek, papierowe trójkąty po jednej stronie stołu, a kwadraty po drugiej itp.
Ten rodzaj zabawy z dziećmi uczy spostrzegawczości, logicznego myślenia, dostrzegania różnic i podobieństw oraz opisywania ich. Pomaga w przyswojeniu nazw kolorów i kształtów oraz pojęć takich jak mały – duży, długi – krótki itp. Ponadto stanowi pierwszy etap nauki przeliczania i określania ilości (dużo – mało, mniej – więcej), a tym samym wspomagania zdolności matematycznych dziecka. Można ją przeprowadzić podczas wykonywania licznych czynności domowych, takich jak np. segregowanie prania – łączenie skarpetek w pary świetnie wychodzi już 3-letnim dzieciom – czy sprzątanie pokoju. Łatwo zorganizować ją również na zewnątrz, podczas wycieczki, czy spaceru. Wtedy wykorzystujemy znalezione po drodze kamyki, kasztany, żołędzie, itp. Starszym dzieciom zabawę warto nieco urozmaicić i wprowadzić na wyższy poziom trudności, proponując tworzenie zbiorów według bardziej szczegółowej klasyfikacji, np. w jednym z nich mają znaleźć się owoce, w drugim warzywa, słodycze, pieczywo, produkty mleczne itp. W tym celu przydadzą się przygotowane wcześniej kartoniki z narysowanymi lub wydrukowanymi obrazkami.
Zabawa w spostrzegawczość
To kolejna ciekawa zabawa z dzieckiem, którą można wykorzystać niemal w każdych warunkach. Wystarczy, że odpowiednio zaaranżujemy przestrzeń. Może to być stolik, kuchenny blat, podłoga, czy rozłożony na trawie koc. Gromadzimy na nim różnorodne, niepowiązane ze sobą przedmioty codziennego użytku (np. telefon, książkę, pluszowego misia, jabłko, grzebień itp.) i pozwalamy dziecku przyjrzeć się zaistniałemu porządkowi. Następnie prosimy je o wyjście z pomieszczenia, odwrócenie się tyłem lub zamknięcie oczu, a sami chowamy w tym czasie jedną, dowolnie wybraną rzecz. Kiedy dziecko wróci, jego zadaniem będzie odgadnięcie, czego brakuje. W kolejnej rozgrywce role się zmieniają – ono chowa któryś z przedmiotów, a rodzic musi zorientować się, który. Oczywiście organizując grę dla maluchów, ilość elementów musi być zdecydowanie mniejsza, niż w przypadku starszaków.
Tego typu zabawy edukacyjne dla dzieci doskonale wpływają na koncentrację i spostrzegawczość. Są wprost idealnym treningiem pamięci, a dodatkowo dostarczają wiele radości i rozbudzają naturalną ciekawość świata. Są również niezwykle łatwe do zorganizowania. W rozgrywce może brać udział większa ilość osób, wtedy wpleciemy w nią również element współzawodnictwa oraz rywalizacji opartej na zasadach fair play i zwiększymy motywację graczy.
Memory
Do tej zabawy z dziećmi konieczne jest wcześniejsze przygotowanie materiałów, w postaci niewielkich, wyciętych ze sztywnego kartonu kwadratów. Ich ilość jest dowolna, musi być jednak parzysta. Im więcej kwadratów wykorzystamy, tym gra będzie trudniejsza. Następnie na każdej parze umieszczamy takie same rysunki i układamy je w rzędach, obrazkami do dołu. Zadaniem dziecka jest znalezienie identycznych kartoników, wykonując jak najmniejszą ilość ruchów. Gra nadaje się również dla większej ilości osób. W takiej sytuacji wygrywa ta, której udało się skompletować najwięcej par.
Taka zabawa z dziećmi jest doskonałym ćwiczeniem pamięci. Wzmacnia koncentrację oraz umiejętność abstrakcyjnego myślenia. W przypadku starszych dzieci grę można urozmaicić, wprowadzając do niej np. angielskie słówka. Wtedy na jednym z kartoników umieszczamy wybrane słowo, natomiast na drugim adekwatny obrazek. Dzięki temu zyska ona dodatkowy walor, jakim jest szybkie przyswajanie nowego słownictwa i nauka języków obcych. Gra posiada niewielkie rozmiary, dzięki czemu z łatwością można ją zabrać ze sobą na wycieczkę, czy w dalszą podróż.
Gotowanie
Choć wielu rodzicom wydaje się, że kuchnia nie jest odpowiednim miejscem dla najmłodszych, może stać się ona doskonałym pretekstem do zabawy z dzieckiem w domu. Wystarczy pozwolić mu uczestniczyć w codziennych czynnościach, takich jak przygotowywanie kanapek, krojenie warzyw, wałkowanie, czy wyrabianie ciasta.
Jakie korzyści płyną z takiego działania? Niezliczone! Dziecko ma możliwość poznawania smaków, zapachów oraz konsystencji różnorodnych produktów spożywczych. Wyostrza wszystkie zmysły, stymulując je do działania. Uczy się, że jedne składniki są ciepłe, inne zimne, mokre, suche, twarde, miękkie itp. Poznaje podobieństwa i różnice, potrafi nazwać różnorodne smaki, takie jak słony, słodki, gorzki i kwaśny. Może obserwować, jaki skutek przynoszą jego działania. Dodatkowo wiele zabaw kuchennych, jak np. zagniatanie ciasta, mieszanie, przesypywanie mąki łyżką, wycinanie foremkami ciasteczek, czy kruszenie suchego makaronu, doskonale usprawnia małą motorykę dziecka. Uczą dokładności i precyzji, znacząco poprawiają zdolności manualne, sprawiają, że dziecko staje się bardziej skoncentrowane na wykonywanej czynności i staranne.
Warto pamiętać również o tym, że samodzielnie przygotowane posiłki zazwyczaj dużo bardziej smakują najmłodszym, co może stać się bardzo pomocne, jeśli należą one do grona niejadków.
Ważną zasadą zabaw kuchennych jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz dostosowanie poziomu trudności wykonywanych czynności do jego aktualnych umiejętności.
Teatrzyk kukiełkowy
Zabawy edukacyjne dla dzieci mają na celu aktywowanie różnorodnych obszarów rozwoju, robiąc to w nienachalny sposób i sięgając do ich naturalnych skłonności. Jedną z nich jest wcielanie się w różne role i odgrywanie niecodziennych postaci. Umożliwia to zabawa w teatr. Jest ona wieloetapowa i dość czasochłonna, dlatego dobrze jest zarezerwować na nią nieco większą ilość czasu. Pierwszym etapem jest wykonanie kukiełek. Oczywiście najlepiej, jeśli robimy to razem z dzieckiem, wykorzystując różnorodne, niepotrzebne przedmioty codziennego użytku, takie ja guziki, kawałki włóczki i materiału, papier kolorowy, plastikowe butelki itp. Następnie budujemy scenę – w tym celu możemy wykorzystać np. duży karton. Ostatnim elementem jest wymyślenie historii oraz pozwolenie dziecku na jej samodzielne przedstawienie. Takie przedsięwzięcie może zająć całe popołudnie, dobrze więc zaplanować je np. na weekend lub dzień wolny od pracy.
Co maluchom daje ten rodzaj zabawy? Przygotowanie teatrzyku rozwija ich zdolności plastyczne – wspomaga umiejętność wycinania, klejenia, kolorowania itp. Natomiast wcielanie się w różne role ma ważny wymiar społeczny i emocjonalny. Dzieci przez chwilę mogą poczuć się jak inna osoba, zrozumieć jej sposób patrzenia na świat, radości i problemy. Dzięki temu łatwiej jest im rozpoznać emocje i zachowania osób, z którymi przebywają na co dzień. Ma również wpływ na kształtowanie się dziecięcego charakteru oraz osobowości. Zabawa w teatrzyk wymaga od naszej pociechy snucia historii. Musi prowadzić narrację i budować dialogi, co bardzo pozytywnie wpływa na rozwój mowy oraz wyobraźni.
Zgadywanki
Niewątpliwym walorem zabawy z dziećmi jest jej uniwersalność i możliwość zastosowania w różnorodnych warunkach, zarówno w domu, jak i na zewnątrz. Doskonałym przykładem takiej gry są zgadywanki. Jej zasady są niezwykle proste i elastyczne, a w zabawie może brać udział dowolna ilość osób. Na czym polega? Na początku wybieramy kategorię, której będzie dotyczyła rozgrywka, np. zwierzęta, zawody, hobby itp., a następnie jeden z uczestników za pomocą słów opisuje wybrane hasło, a pozostali muszą je odgadnąć. W zabawę tę można bawić się również we dwójkę – wtedy zadajemy sobie zagadki na zmianę, a wygrywa ten, kto zgromadzi więcej prawidłowych odpowiedzi.
Jakie korzyści niesie taka zabawa z dzieckiem? Pobudza wyobraźnię, zmusza do logicznego myślenia i szybkiego kojarzenia faktów. Pozytywnie wpływa również na umiejętność budowania zwięzłych i zrozumiałych wypowiedzi. Dziecko musi sięgać do swojej dotychczasowej wiedzy, by opisać wybrane hasło lub odgadnąć, co ma na myśli druga osoba. Skupia się nie tylko na jego cechach zewnętrznych, ale również charakterystycznym zachowaniu, itp. Koncentruje się na szczegółach, uczy się używać barwnych, plastycznych opisów. To również doskonały trening pamięci oraz możliwość wejścia w bezpośrednią interakcję z drugim graczem – w tym przypadku rodzicem – i budowanie silnej, pozytywnej relacji.
Tworzenie instrumentów
Jak rozwinąć inteligencję muzyczną dzieci i wpłynąć na rozwój ich twórczości w tym zakresie? Najlepiej za pomocą odpowiednio dobranej zabawy. Jednym z prostszych i ciekawszych sposobów oswajania najmłodszych ze światem dźwięków jest tworzenie własnych instrumentów muzycznych. W tym celu można wykorzystać przedmioty, które każdy znajdzie w swoim domu, takie jak gumki recepturki, podłużne rolki po ręcznikach papierowych, słoik z zakrętką, kawałki kartonu, klej, nożyczki, kolorowe kredki czy flamastry i wypełniacze, np. w postaci suchego ryżu, czy fasoli. Samodzielne zrobienie instrumentów jest łatwe, nie zajmuje dużo czasu, za to przynosi wiele radości. Z rolki po ręczniku lub papierze toaletowym można zrobić tubę – wystarczy fantazyjnie ją ozdobić. Można również zakleić jej boki za pomocą taśmy klejącej i papieru kolorowego, do środka nasypać surową kaszę lub fasolę i stworzyć w ten sposób niepowtarzalną grzechotkę. Szklanki lub słoiki napełnione wodą do różnej wysokości także doskonale sprawdzają się w roli instrumentów muzycznych, a drewnianymi patyczkami lub łyżeczkami deserowymi można wystukiwać rytm.
Co daje taka zabawa z dzieckiem? Przede wszystkim rozwija poczcie rytmu i muzykalność. Maluch ma możliwość poznania różnych rodzajów dźwięków oraz rytmów, sam decyduje o ich szybkości i stopniu głośności, próbuje odtwarzać niektóre z nich. Pozytywnie wpływa to na jego koordynację słuchowo-ruchową i inteligencję muzyczną. Poprawia również spostrzegawczość oraz prawidłową reakcję na bodźce. Muzyczne zabawy edukacyjne dla dzieci przynoszą wiele radości i są wyrazem ekspresji twórczej.
Gra w kolory
Jest to popularna zabawa, którą ze swojego dzieciństwa zna prawdopodobnie każdy rodzic. Można ją zaaranżować przy dowolnej ilości osób, a do jej przeprowadzenia wystarczy jedynie piłka. W przypadku najmłodszych powinna być ona dość duża i lekka – ułatwi to łapanie, które dla kilkulatków wcale nie jest prostą czynnością. Zasady gry są proste – rzucamy do siebie piłkę, wypowiadając nazwy różnych kolorów. Osoba, do której skierowany był rzut, musi ją złapać, jednocześnie uważając jakie barwy są wymieniane. Jeśli pojawi się czarny, piłki nie wolno łapać. Ten, kto o tym zapomni, przegrywa.
Jest to rodzaj zabawy edukacyjnej dla dzieci, która ma wiele walorów i dotyka różnorodnych płaszczyzn rozwoju dziecka. Wspomaga poznawanie i zapamiętywanie nazw kolorów, poprawia refleks i koncentrację, a do tego w znaczącym stopniu poprawia koordynację wzrokowo- ruchową oraz słuchowo- ruchową. W przypadku 3-4 latków potrzeba sporego wysiłku zarówno fizycznego, jak i intelektualnego, aby prawidłowo odczytać bodźce i w odpowiedni momencie złapać piłkę. Motoryka dzieci w tym okresie nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, a ten rodzaj zabawy bardzo intensywnie ją stymuluje. Dla starszych dzieci nie jest już ona tak dużym wyzwaniem, mimo to wzbudza wiele radości, szczególnie jeśli odbywa się w większej grupie rodziny, czy rówieśników. Kolory mają jeszcze jeden pozytywny aspekt. To doskonała zabawa z dziećmi w domu, jak i na świeżym powietrzu.
Tor przeszkód
Aktywność fizyczna jest niezwykle ważnym elementem prawidłowego rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Potrzebują one dużej ilości ruchu, którą nie zawsze jesteśmy w stanie im zapewnić. Szczególnym problemem okazuje się to w miesiącach jesienno-zimowych, kiedy aura nie jest sprzyjająca. Wtedy z pomocą przychodzą zabawy z dziećmi, które pozwalają im na rozładowanie nadmiaru energii i rozruszanie mięśni. Jedną z nich jest właśnie tor przeszkód. Do jego stworzenia można wykorzystać poduszki, materiałowe obręcze (zrobione np. z długiej wstążki, czy sznurka), niezbyt wysokie krzesła, pufy itp. W przypadku starszych dzieci można wykorzystać bardziej zaawansowane przyrządy do ćwiczeń, takie jak tunele, drabinki gimnastyczne, czy ciężarki o niewielkiej wadze. W stosunkowo przestronnym pomieszczeniu – ze względu na swoją długość dobrze sprawdza się tutaj przedpokój – organizujemy poszczególne stanowiska do ćwiczeń oraz przeszkody, które będzie musiało pokonać dziecko. Trzeba pamiętać o dopasowaniu ich do jego możliwości ruchowych. W przypadku maluchów polecane są skoki przez poduszki, czy wskakiwanie do poręczy. Sprawdzi się również niezbyt długi tunel i zadania z lekkimi piłkami, czy materiałowymi woreczkami wypełnionymi kaszą. Starszakom należy podnieść poziom trudności tak, by zabawa wymagała od nich pewnego wysiłku.
Jakie korzyści płyną z zabawy? Skłania ona dziecko do aktywności fizycznej, ćwiczy różne obszary mięśni, pozwala na rozładowanie stresu i pozbycie się negatywnych emocji. Dodatkowo pozytywnie wpływa na koncentrację i koordynację ruchową dziecka. Wymaga od niego płynnego łączenia różnych rodzajów ruchów oraz logicznego myślenia, by wybrać jak najlepszą metodę wykonania zadania.
Jest to rodzaj zabawy z dziećmi w domu, w pogodny dzień można ją jednak przeprowadzić również na dworze, np. w ogrodzie.
Jakie walory posiada zabawa z dzieckiem?
Zabawa, jako naturalna potrzeba dziecka ma bardzo duży wpływ na jego prawidłowy rozwój na wszystkich płaszczyznach. Dzięki niej maluch poznaje środowisko, w którym przebywa, zaczyna rozumieć również swoje potrzeby i zachowania. Wspomaga twórczość, koordynację ruchową, wzrokową i słuchową, oraz pamięć i koncentrację. Ponadto uczy dziecko postępowania według określonych zasad, co w późniejszym wieku znacząco ułatwi mu rozumienie i przestrzeganie norm społecznych. Pozwala wcielać się w różne role i eksplorować otoczenie za pomocą wszystkich zmysłów. Im więcej czasu dzieci poświęcają na kreatywną zabawę, tym większy będzie miała ona wpływ na ich prawidłowy rozwój. Ważny jest jednak nie tylko odpowiedni dobór zabaw, ale również towarzystwo.
Dla maluchów w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym kontakt z rówieśnikami jest niezbędny. Równie ważna jest jednak zabawa z rodzicem. Powinna się ona odbywać regularnie – najlepiej codziennie. Oczywiście pracujący opiekun nie może poświęcić kilku godzin dziennie na beztroskie zajęcia z pociechą, lecz na szczęście to nie ilość, a jakość jest najważniejsza. Czasem wystarczy 15-20 minut w ciągu dnia, które poświęcimy tylko naszemu dziecku. Powinien to być czas, kiedy od zabawy nie odrywają nas żadne inne bodźce, takie jak dzwoniące telefony, komputer, czy telewizor. Wybierając rodzaj zabawy, musimy brać pod uwagę preferencje dzieci – nie zawsze mają one ochotę na konkretną aktywność. Starajmy się ich słuchać i odpowiadać na ich potrzeby. To bardzo ważne!
Dlaczego zabawy z dziećmi mają tak duże znaczenie?
Oprócz wspomnianej wcześniej funkcji edukacyjnej bardzo mocno wpływają na rozwój emocjonalny dziecka. Są sposobem na codzienny, bliski kontakt z rodzicem, dają poczucie bezpieczeństwa, troski i miłości. Opiekun, który regularnie bawi się ze swoją pociechą, daje jej do zrozumienia, że jest dla niego ważna, ceni wspólny kontakt, traktuje ją jak partnera. Jest to czas bardzo silnego budowania dobrych, wspólnych relacji, który zaowocuje w przyszłości. Dziecko, któremu dano poczucie troski i bezpieczeństwa oraz odpowiednią ilość zainteresowania, w przyszłości stanie się pewnym siebie i swoich potrzeb, ale również wrażliwym na dobro innych osób dorosłym. Wspólna zabawa uwalnia niezliczone pokłady kreatywności, uczy współpracy, jest czasem radosnego obcowania dorosłego z dzieckiem. Pozwala na lepsze zrozumienie własnej pociechy, poznanie jej problemów, lęków i obaw, o których często nie mówi oraz zrozumienie ich. Ma również liczne walory terapeutyczne. Pozwala ukoić silne emocje i wyciszyć się.
Nawet kilkanaście minut zabawy z dzieckiem w domu lub na podwórku dziennie ma niezwykle pozytywny wpływ na jego rozwój oraz kształtowanie wspólnej relacji. Nie da się zastąpić jej drogimi zabawkami, czy licznymi zajęciami dodatkowymi. Każde dziecko potrzebuje głębokiego, autentycznego kontaktu z opiekunem, a wspólna zabawa jest najlepszym na to sposobem. To działanie dalekosiężne, którego rezultaty będziemy dostrzegać przez całe późniejsze życie naszego dziecka. Nie zmarnujmy więc tego potencjału i dołóżmy wszelkich starań, aby kreatywne i radosne zabawy z dzieckiem stały się naszą codziennością. Niech będzie to wspólnie spędzony czas pełen radości oraz moment tworzenia wspomnień, które zostaną z nami i naszymi pociechami na lata.