Uchodźcy

Uchodźcy w Europie i Polsce

Mniej więcej od początku 2015 roku obserwowany jest zwiększony napływ uchodźców i imigrantów z Afryki oraz Azji na europejskie tereny. Z podobnym zjawiskiem mieliśmy do czynienia ostatni raz w trakcie II wojny światowej. W 2015 roku do europejskich krajów zgłosiło się po azyl aż 1,2 mln obcokrajowców. Największym zainteresowaniem cieszyły się Niemcy, Węgry, Szwecja i Austria. Uchodźcy w Europie od tego czasu stali się faktem i tematem numer jeden wielu dyskusji społecznych oraz politycznych.

Z jakich krajów pochodzą uchodźcy? Przede wszystkim z Syrii, Afganistanu i Iraku, czyli obszarów już od dłuższego czasu niespokojnych i objętych wojną. Główną trasą, jaką uchodźcy muszą przebyć, aby dotrzeć do Europy jest Morze Śródziemne. Często chcąc uciec od grozy wojny, tracą życie. Donald Tusk, gdy jeszcze był Przewodniczącym Rady Europy, w licznych wystąpieniach apelował, aby uchodźcy nie ufali przemytnikom, nie płacili im, ponieważ narażają w ten sposób własne życie, nie mając gwarancji, że z sukcesem dotrą do celu. Na niewiele to jednak się zdało. Wielu było gotowych zaryzykować wszystko, aby uciec od prześladowań.

O powadze i powszechności zjawiska świadczy ustalenie święta, które zostało uchwalone 4 grudnia 2000 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na dzień 20 czerwca.Jest to Światowy Dzień Uchodźcy. Powstało po to, aby upamiętniać odwagę ludzi, którzy próbując ratować własne życie, muszą uciekać z rodzinnych krajów, pozostawiając tam dobytek całego życia.

Kto to jest uchodźca? Definicja

Uchodźca, jak wskazuje definicja, jest to osoba, która ze względu na prześladowanie i trudną sytuację w swoim kraju, musiała porzucić dom, aby wyruszyć w poszukiwanie bezpiecznego miejsca do życia. Najczęściej o uchodźcach mówi się w kontekście osób uciekających przed walkami zbrojnymi, prześladowaniami religijnymi czy szykanowanymi ze względu na rasę oraz poglądy polityczne.

Pojęcie „uchodźca” zostało określone już w Konwencji Genewskiej z 1951 roku. Wtedy również został ustalony status uchodźcy, w celu ochrony interesów osób, które musiały opuścić dom, aby ratować własne życie. Podstawą przyjętych ustaleń była zasada non-refoulement, czyli niezawracania i obowiązku udzielenia pomocy uchodźcy, który o nią wnioskuje.

Aby uzyskać status uchodźcy nie trzeba udowadniać przed opuszczeniem swojego rodzinnego kraju, że było się prześladowanym. Wystarczy zrobić to już w nowy miejscu przybycia. Wymagane są jednak poważne naruszenia praw człowieka, aby pomoc uchodźcom mogła zostać udzielona w pełnym wymiarze.

Pomoc uchodźcom jest regulowana przez różne akty prawne, które powstały na przestrzeni lat.Wśród najważniejszych można wymienić:

• Konwencję Genewską z 1951 roku,
• Protokół Nowojorski z 1967 roku,
• Europejską Konwencję Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – m.in. zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców proszących o azyl,
• Ustawę o cudzoziemcach na terenie RP,
• Dyrektywę Rady dotyczącą minimalnych standardów postępowania w procedurze o nadanie i odebranie statusu uchodźcy w krajach członkowskich.

Wszystkie utworzone akty prawne mają na celu zapewnić uchodźcy w Europie godne warunki, a jednocześnie zabezpieczają państwa członkowskie przed nadużyciami ze strony poszukujących pomocy.

Uchodźca a imigrant. Podstawowe różnice

Wiemy już kim jest uchodźca. Bardzo często jednak mylone są dwa pojęcia: uchodźca i imigrant. Nie należy jednak ich traktować wymiennie.

Uchodźcą jest osoba, która opuszcza własny kraj, ponieważ zmusza ją do tego sytuacja polityczna, występujące tam prześladowania na tle rasowym i religijnym, a także konflikt zbrojny.

Imigrantem jest natomiast osoba przybywająca do kraju innego, niż jej kraj pochodzenia. Powody takiej decyzji mogą być różne i często są to np. cele zarobkowe (mówimy wtedy o imigrantach zarobkowych), ale mogą być też inne. Uchodźcy są imigrantami, ale nie każdy imigrant jest uchodźcą.

Uchodźcy w liczbach

2015 rok był najtragiczniejszy dla ponad 65 mln ludzi na całym świecie, którzy musieli opuścić swoje domy, aby uciekać przed konfliktami zbrojnymi, prześladowaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych. Europa stanęła przed ogromnym wyzwaniem, jakim była skuteczna pomoc uchodźcom.

45 mln osób znalazło pomoc w obrębie własnego kraju, przemieszczając się między spokojniejszymi regionami. Jednak aż 20 mln musiało uciekać za granicę, do sąsiadujących krajów. Nie wszyscy zyskali pomoc, na jaką liczyli, ponieważ część krajów nie miała budżetu pozwalającego na tak masową pomoc. 1,75 mln osób próbowało dotrzeć również na europejskie tereny.

Trzeba podkreślić, że większość uchodźców próbowała uzyskać pomoc w krajach sąsiadujących z ich rodzinnymi państwami. Były to kraje Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej. Największym zainteresowaniem cieszyły się Turcja, Pakistan, Urugwaj, Etiopia i Iran. Wbrew powszechnej opinii, uchodźcy w Europie wcale nie znajdują się w większości. Dla wielu był to odległy cel podróży, na który decydowali się w ostateczności.

Europa starała się pomóc biednym krajom z Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej poprzez wsparcie humanitarne udzielone w ramach programu ONZ. Zbudowano obozy dla uchodźców, dostarczano im żywność, leki oraz ubrania. Sądzono, że jest to rozwiązanie stałe, które pomoże ludziom godnie żyć. W kwietniu 2015 roku 700 uchodźców próbowało przedostać się na jedną z włoskich wysp. Wszyscy utonęli. To właśnie wtedy w mediach pojawiło się hasło: globalny kryzys migracyjny w Europie.W przekazach medialnych zaczęły ukazywać się drastyczne zdjęcia prezentujące ogrom tragedii i krzywdę ludzką w walce o lepsze życie. Stało się wtedy pewne, że docelowo część uchodźców będzie chciała osiedlić się w europejskich krajach.

Problem uchodźców najbardziej dotknął Grecję oraz Włochy. Stały się one pierwszym celem osób poszukujących bezpieczeństwa oraz lepszego życia. We wrześniu 2015 roku Rada Unii Europejskiej przyjęła program relokacji 160 tysięcy uchodźców z Grecji i Włoch do pozostałych państw członkowskich. Zakładano wieloletni program, który miał opanować sytuację. Polska początkowo zadeklarowała, że może przyjąć około 7000 uchodźców. Później jednak wycofała się nawet z tej propozycji, zresztą podobnie jak kilka innych państw.

Pomoc uchodźcom. Co zrobić, aby nie zaszkodzić?

Światowy Dzień Uchodźcy, który przypada na 20 czerwca, zawsze skłania do refleksji na temat tego, jaka pomoc uchodźcom może zostać udzielona, aby ich sytuacja życiowa mogła ulec poprawie. O uchodźcach warto jednak myśleć nie tylko od święta, ale cały czas, bo problem ciągle występuje.

Podstawą jest zdanie sobie sprawy z tego, że każdy może pomóc uchodźcom. Organizowanych jest wiele akcji humanitarnych, które mają na celu zbieranie śpiworów, ubrań, leków i jedzenia dla osób przebywających w obozach dla uchodźców. Można również wpłacać datki na konta organizacji, które zajmują się profesjonalną pomocą. Zbiórki publiczne, choć niewystarczające, polepszają w pewnym stopniu sytuację osób, które uzyskały status uchodźcy.

W jakim jeszcze zakresie udzielana jest pomoc? Można tutaj wymienić takie działania, jak:

• budowa lub remont obiektów wodno-sanitarnych, w których przebywają uchodźcy,
• dostarczenie leków, środków opatrunkowych i sprzętu rehabilitacyjnego,
• dostarczenie żywności oraz sprzętu umożliwiającego przyrządzanie jedzenia,
• dostarczanie niezbędnych przedmiotów potrzebnych do życia.

Indywidualny Program Integracyjny dla uchodźców i imigrantów

Od 2001 roku działa IPI, czyli Indywidualny Program Integracyjny. Powstał po to, aby pomoc uchodźcom i imigrantom była udzielana zarówno w kwestiach finansowych, jak i kulturowych, związanych z koniecznością przystosowania się do innych zwyczajów i tradycji, charakterystycznych dla państwa, do którego przybywają.

Ustalony program jest realizowany przez powiatowe centra pomocy rodzinie. Przez 12 miesięcy uchodźca może liczyć na:

• świadczenia pieniężne – utrzymanie i wydatki związane z nauką języka polskiego,
• opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne,
• specjalistyczne poradnictwo socjalne.

Jednocześnie status uchodźcy do czegoś zobowiązuje i cudzoziemiec musi przestrzegać ustalonych zasad, a także wypełniać obowiązki, aby móc liczyć na profesjonalne wsparcie.

Organizacje, które działają na rzecz uchodźców

Wśród najpopularniejszych organizacji, które zapewniają profesjonalną pomoc uchodźcom i pamiętają o nich nie tylko wtedy, gdy jest Światowy Dzień Uchodźcy, można wymienić:

• PAH – Polska Akcja Humanitarna –organizacja wspiera m.in. cywilów w Syrii i na Ukrainie. Organizuje liczne zbiórki publiczne, a także na jej konto można przelewać pieniądze, które będą przekazywane na zakup najpilniejszych rzeczy.
• Fundacja Wolna Syria–wsparcie uchodźcom udzielane jest na terytorium Macedonii.
• Fundacja Ocalenie –działalność opiera się na rekrutowaniu wolontariuszy, którzy chcą pomagać uchodźcom przybywającym do Polski. Prowadzone są również zbiórki m.in. artykułów szkolnych dla dzieci uchodźców.
• Fundacja Refugee.pl –nie dość, że zbierają pieniądze na pomoc uchodźców, to próbują zachęcić do debaty publicznej na temat tego, jak wygląda sytuacja uchodźców i jak można im pomóc.
• Fundacja Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej–pomoc udzielana jest przede wszystkim syryjskim uchodźcom w Libanie.

Co kraj zyskuje, jeżeli decyduje się na przyjęcie uchodźców?

Niejedno spotkanie na szczycie europejskim dotyczyło tematu pomocy uchodźcom. Temat budził wiele kontrowersji. Nie wszystkie kraje członkowskie były zainteresowane, aby udzielić pomocy uchodźcom. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że Europa ma długie tradycje związane z udzielaniem pomocy osobom prześladowanym. Od 1999 roku funkcjonuje europejski system azylowy, który utworzyły wszystkie państwa członkowskie.Niektóre z nich upatrują szansę na realne korzyści związane z przyjmowanie na swojej tereny uchodźców:

• poprawa sytuacji ekonomicznej kraju, poprzez zyskanie siły roboczej w różnych sektorach gospodarki,
• zwiększenie popytu na towary i usługi – uchodźca, któremu zapewni się pracę, będzie prowadził normalne życie, jak pozostali obywatele, a tym samym stanie się konsumentem,
• pogłębienie kontaktów międzykulturowych, co przekłada się na większą otwartość, możliwość poznawania nowych kultur oraz obyczajów.

Zagrożenia wynikające z przyjmowania przez kraje europejskie uchodźców

Uchodźcy mogą okazać się dużą pomocą dla rozwoju danego kraju, ale ich obecność może być także na wielu polach zagrożeniem. Z tego względu wynika dość ostrożne podejście państw członkowskich przed przyjmowaniem osób prześladowanych na swoje tereny:

• wiele państw boryka się z kryzysem gospodarczym, a dodatkowe obciążenie, jakim jest finansowa pomoc uchodźcom nie poprawia sytuacji,
• napływ nowych osób poszukujących pracy pogłębia bezrobocie w krajach, które już wcześniej miały z tym zagadnieniem problem,
• rosnące niezadowolenie społeczne, w związku z nie zawsze skuteczną integracją cudzoziemców. Niektórzy z nich nie mogą przystosować się do warunków panujących w europejskich krajach, a system, który miał im w tym pomagać, kuleje.