Tour de Pologne

Wyścig Tour de Pologne to coś więcej niż kilkaset kilometrów jazdy na rowerze. To symbol sportu nad Wisłą, historia przemian nie tylko w samym kolarstwie, a także opowieść o legendarnych zwycięstwach i bolesnych porażkach. Jak Tour de Pologne stało się jednym z najważniejszych wyścigów kolarskich na świecie? Droga była długa i nie zawsze usłana różami.

Narodowy wyścig kolarski

Pierwszy Bieg Kolarski dookoła Polski, bo tak brzmi historyczna nazwa jaką nosił wyścig Tour de Pologne, odbył się w roku 1928. Lata po odzyskaniu niepodległości przez Polskę przyniosły spory rozwój sportu w kraju. Zjednoczenie wokół wspólnej idei budowało tożsamość narodową, a kolarstwo za sprawą wieloetapowego wyścigu pozwalało niejako połączyć krajan z różnych zakątków. To jak istotnym wydarzeniem było stworzenie wyścigu najlepiej oddaje fakt, że jego honorowym patronem został Ignacy Mościcki, prezydent II RP, a przewodniczącym Komitetu Honorowego był sam Józef Piłsudski. 

Trasa Tour de Pologne, a właściwie Biegu Kolarskiego dookoła Polski, wiodła wówczas przez m.in. Warszawę, Kraków, Poznań, Łódź czy Lwów. Ośmioetapowa rywalizacja zakończyła się wygraną Feliksa Więcka. Czeladnik rzeźnicki z Bydgoszczy wygrał aż sześć etapów podczas premierowego wyścigu i określany był mianem najlepszego polskiego kolarza. Nawet w prestiżowym plebiscycie na Sportowca Roku „Przeglądu Sportowego” zajął 3. miejsce, co pokazało wagę kolarstwa w krajowym sporcie. 

Kolejne lata ugruntowały pozycję Tour de Pologne. W czasach międzywojennych wyścig szybko zyskał ogromną popularność. Zmagania stworzone za wzór Tour de France gromadziły na trasie wielu kibiców, którzy chętnie dopingowali kolarzy. Oczywiście kolarstwo wyglądało wówczas zupełnie inaczej niż dziś. Pierwsze edycje to bardzo długie etapy, przerwy na posiłek w miejsce obecnych „lotnych bufetów” i przede wszystkim amatorski charakter wyścigu. Ten utrzymywał się aż do 1993 roku, gdy za organizację Tour de Pologne zaczął odpowiadać Czesław Lang.

Organizację wyścigu przerwał wybuch II Wojny Światowej. Już wcześniej Tour de Pologne nie odbywało się regularnie, rok po roku, ale w latach 1940-1946 nie udało się zorganizować ani jednej edycji kolarskich zmagań. Wyścig powrócił w roku 1947 i znów miał stać się dla Polaków narodową dumą. Jednak ówczesne władze nie pomagały w promowaniu Tour de Pologne. Trasa w roku 1947 była najkrótsza w historii. Było to 606 kilometrów podzielonych na 4 etapy. 

Trudne budowanie legendy Tour de Pologne

Wyścig Tour de Pologne wiele lat odbywał się w wyraźnym cieniu Wyścigu Pokoju, który był wówczas największym amatorskim wyścigiem kolarskim we wschodniej Europie. Jednak organizatorów nie zraziło to do kontynuacji zmagań. Trasa Tour de Pologne nie była stała, przede wszystkim jeśli chodzi o liczbę etapów. Kilkukrotnie wyścig liczył sobie aż 13 etapów, a w innych edycjach zawodnicy pokonywali zaledwie 8 odcinków. 

Mimo wszystko o Tour de Pologne mówiło się sporo, przede wszystkim wśród kibiców, a na trasach pojawiali uznani zawodnicy. Mowa przede wszystkim o legendarnych polskich kolarzach. Spore osiągnięcia w historii zmagań ma Marian Więckowski, który jako pierwszy wygrał Tour de Pologne trzykrotnie. Uczynił to w latach 1954, 1955 i 1956. W późniejszych latach na trasie pojawiała się cała śmietanka kolarzy m.in. Ryszard Szurkowski, Zenon Jaskuła, Lech Piasecki czy Stanisław Szozda. Co ciekawe, z tego grona tylko Szozda zdołał wygrać wyścig Tour de Pologne. 

Grono tych, którzy w Tour de Pologne startowali a nie zdołali wygrać wyścigu jest o wiele większe, ale są i zawodnicy będący prawdziwymi tytanami zmagań. Poza wspomnianym już wyżej Marianem Więckowskim po trzy triumfy w Tour de Pologne notowali Andrzej Mierzejewski (rok 1982, 1984, 1988) i Dariusz Baranowski (1991, 1992 i 1993). Dwukrotnie wyścig w koszulce lidera kończyli Bolesław Napierała (1937 i 1939), Wacław Wójcik (1948 i 1952), Henryk Kowalski (1957 i 1961), Jan Kudra (1962 i 1968), Jan Brzeźny (1978 i 1981) oraz Ondrej Sosenka (2001 i 2004).

Trzeba zaznaczyć, że przed zmianami ustrojowymi Tour de Pologne budował swoją historię nadal jako wyścig amatorski. Tylko raz, w roku 1974, na starcie pojawili się kolarze zawodowi a wyścig rozgrywał się w formule open. Mimo tego występku Tour de Pologne rangą nie mógł równać się z Wyścigiem Pokoju, choć przez lata pod wieloma względami nadal się rozwijał. Już w roku 1957 na finiszu poszczególnych etapów korzystano z fotokomórki, pojawiła się także możliwość wsparcia dla kolarzy ze strony wozów technicznych. To sprawiało, że Tour de Pologne – przynajmniej pod kątem podejścia do organizacji – nie został na końcu peletonu. 

Mimo wszystko były to lata trudne, naznaczone długą i nierówną walką o swoją pozycję. Wkrótce Tour de Pologne stanęło przed jeszcze trudniejszymi wyzwaniami… ale to wszystko było tylko wstępem do zdobycia należytego uznania w świecie kolarstwa.

Wyścig zawodowy – nowe otwarcie

Od 1993 roku za organizację wyścigu Tour de Pologne odpowiadał już Czesław Lang. Wybitny polski kolarz postanowił zainwestować własne środki w to, by z Tour de Pologne uczynić imprezę wysokiej rangi. Ryzyko było duże, początki nie należały do łatwych, ale ostatecznie Lang dopiął swego. Wyścig stał się imprezą w pełni zawodową, a pierwsza edycja po nowym otwarciu była wyjątkowa z kilku względów.

Po pierwsze w 1993 roku Tour de Pologne świętowało jubileusz. Była to 50. edycja wyścigu, a przy okazji debiutancka jako wyścig zawodowego. Lang po raz pierwszy będąc dyrektorem imprezy chciał pokazać Tour de Pologne z najlepszej strony. Z perspektywy czasu nieco groteskowo wygląda choćby nagroda główna dla zwycięzcy zawodów, którą był Fiat Tipo. Również techniczna strona całego wydarzenia nie ustrzegła się kilku mniejszych wpadek. Jednak nie od razu Kraków zbudowano, a koniec końców można było mówić o sporym sukcesie.  

Ponadto swój trzeci triumf świętował wówczas Dariusz Baranowski. Po latach sam zawodnik docenił ten wyścig. Zwrócił uwagę na mocniejszą stawkę, na co wpływ miała obecność grup zawodowych, co dodatkowo podniosło rangę zwycięstwa w wyścigu. Jednak nie tylko aspekt sportowy zapadł w pamięć Baranowskiego po tej imprezie. Właśnie podczas Tour de Pologne 1993… poznał on swoją żonę, Agnieszkę. 

W czołowej dziesiątce wyścigu znalazło się aż siedmioro Polaków. Wśród nich poza Baranowskim byli m.in. Marek Leśniewski, Zbigniew Piątek, Zbigniew Spruch czy Cezary Zamana. Do topowej „dychy” załapało się także trzech Litwinów. I to właśnie Reprezentacja Litwy wygrała klasyfikację drużynową. 

Rok później stawka była jeszcze silniejsza, a zagraniczni zawodnicy powoli przejmowali Tour de Pologne. Trasa tym razem składała się z prologu i siedmiu etapów, co było zapowiedzią tego jak wyścig będzie wyglądał w przyszłości. Najlepszy w roku 1994 był Włoch Maurizio Fondriest, a za nim uplasował się jego rodak Marco Lietti. Obaj jeździli w barwach grupy Lampre Animex. 

W 1995 rywalizację wygrał Zbigniew Spruch, który także reprezentował barwy Lampre. Wyścig był już imprezą zawodową, coraz więcej grup chętnie wysyłało do Polski swoich zawodników. Czesławowi Langowi brakowało już tylko jednego – znalezienia się w kalendarzu imprez UCI. 

Tour de Pologne w kalendarzu UCI

Międzynarodowa Unia Kolarska (UCI) oznaczyła Tour de Pologne kategorią 2.5 w roku 1996. W tamtym czasie była to najniższa klasa zawodów w kalendarzu UCI, ale sam fakt znalezienia się w elitarnym gronie oznaczał, że Czesław Lang ze swoim sztabem wykonali kawał dobrej roboty przy organizacji Tour de Pologne. 

Wejście do prestiżowego kalendarza wyścigów kolarskich oznaczało przyciągnięcie na start jeszcze lepszych zawodników. To mogło cieszyć organizatorów, ale przyniosło także trudniejsze czasy dla polskich kolarzy. Edycja wyścigu w 1996 to już dominacja obcokrajowców. Wyścig wygrał Wiaczesław Dżawanian, a w najlepszej dziesiątce klasyfikacji generalnej znalazł się tylko jeden Polak – Zbigniew Piątek. 

W kolejnej edycji wygrał Rolf Jarmann ze Szwajcarii, a za jego plecami uplasował się Zenon Jaskuła. Polacy tym razem potrafili obronić swój teren – klasyfikację drużynową wygrał zespół Mróz. Najlepszy w barwach zespołu był jednak Łotysz, Dainis Ozols kończący zmagania na szóstej pozycji. W 1997 roku wyścig awansował do kategorii „Wyścigu Narodowego” 2.4. 

Kolejne awanse były tylko kwestią czasu. Najpierw w roku 1999 wyścig Tour de Pologne otrzymał kategorię 2.3, a w 2001 2.2. Przełom wieków był dość udany dla polskich kolarzy. W roku 1999 triumfował Rosjanin Siergiej Iwanow, ale kolejne dwie edycje to triumfy Tomasza Brożyny i Piotra Przydziała. W roku 2001 pierwszy sukces odniósł Ondrej Sosenka, a w stawce pojawił się ówczesny posiadacz tęczowej koszulki mistrza świata – Romans Vainsteins. 

W 2002 roku wyścig rozgrywany był już w kategorii 2.2, co przyciągnęło kolejne gwiazdy na start Tour de Pologne. Trasa wiodąca od Trójmiasta po Karpacz podzielona została na osiem etapów. Początkowo płaskie i finalnie górskie. I właśnie na decydującym odcinkach klasę pokazał Laurent Brochard. Nie była to jedyna gwiazda w peletonie tej edycji wyścigu. W stawce pojawili się m.in. Franco Pellizotti czy Richard Virenque. W Tour de Pologne debiutował wówczas także inny wybitny kolarz – Fabian Cancellara.

Trasa Tour de Pologne w 2003 nadal wiodła od Trójmiasta po Karpacz i znów przyciągnęła wielkie gwiazdy, co powoli stawało się codziennością wyścigu. Wygrał tym razem Cezary Zamana a czwarty był Brochard. W wyścigu brał także udział choćby Daniele Benatti, który triumfował podczas trzeciego etapu rywalizacji. Ostatni etap – jazdę indywidualną na czas – wygrał młodziutki Alberto Contador. Wielka gwiazda światowego kolarstwa właśnie w Polsce odnosiła jeden z pierwszych sukcesów.

Dekada bez polskiego triumfu w erze ProTour i WorldTour

Od roku 2004 aż do 2013 wyścig Tour de Pologne wygrywali wyłącznie obcokrajowcy. W 2004 swój drugi triumf odniósł Ondrej Sosenka. Sympatyczny Czech wygrał ostatni etap, jazdę indywidualną na czas, z finiszem na kultowym już podjeździe pod Orlinek. Sosenka nie ukrywał, że Tour de Pologne to jego ulubiony wyścig. Z jednej strony z pewnością przyczyniły się do tego dwa sukcesy na trasie, a z drugiej zawodnik zawsze mógł liczyć na ciepłe przyjęcie przez kibiców.

Jednak to rok 2005 zapadł w pamięci organizatorów najbardziej. Od tej edycji wyścig Tour de Pologne został włączony do najbardziej prestiżowego cyklu zawodów kolarskich UCI ProTour. Kalendarz obejmował 27 wydarzeń, w tym 13 wyścigów etapowych. Tour de Pologne znalazł się w cyklu obok największych imprez na świecie takich jak Tour de France, Giro d’Italia czy Vuelta Espana. Na trasie ponownie pojawiły się gwiazdy, a wśród nich m.in. Cancellara, Cadel Evans, Danilo di Luka czy Alejandro Valverde. Wyścig pokazywany był w kilku krajach a samo UCI przyznało mu piąte miejsce w rankingu najlepszych imprez kolarskich roku. 

Pierwszą edycję Tour de Pologne w elitarnym gronie UCI ProTour wygrał Kim Kirchen. Wyścig nadal rozpoczynał się w Trójmieście i kończył podjazdem pod Orlinek. Zmagania po raz ostatni odbywały się podczas ośmiu etapów, od kolejnego roku było ich siedem.

W 2006 trasa Tour de Pologne nieco się zmieniła, choć nadal kończyła się w Karpaczu, gdzie po raz ósmy zawodników czekał końcowy podjazd pod Orlinek. Kolarze startowali z Warszawy a triumfatorem całej edycji został Stefan Schumacher. Rok później wyścig rozpoczęła krótka jazda drużynowa na czas. Odcinek w Warszawie miał zaledwie trzy kilometry a wygrała go drużyna Lampre-Fondital. Cały wyścig najszybciej przejechał Johan Van Summeren. Najlepszy z Polaków – Bartosz Huzarski – zajął dopiero 29. miejsce.

Rok 2008 przyniósł kilka okazji do świętowania. Była to 65. edycja Tour de Pologne, 15. pod dyrektorskim okiem Czesława Langa, a przy okazji była to 80. rocznica pierwszego wyścigu. Niestety, wielkie święto nieco popsuła pogoda. Czwarty etap został przerwany a jego wyniki anulowane. Skrócono także trasę decydujących etapów. Ostatecznie triumfatorem został dobrze znany Jens Voigt. Wyścig był wyjątkowy również z innego powodu – po 9 latach z rzędu zmieniło się miejsce finiszu. Tradycyjny Orlinek w Karpaczu zastąpił Kraków. 

Tour de Pologne miał już ugruntowaną pozycję w światowym kolarstwie, ale Czesław Lang ze swoim sztabem nadal pracował nad zwiększeniem prestiżu wyścigu. 66. edycja zmagań przyniosła zatem kolejne zmiany – tym razem chodziło o termin rozgrywania imprezy. Z września Tour de Pologne przeniesiono na początek sierpnia. Powodów takiego działania było kilka. Organizatorzy nauczeni doświadczeniem roku poprzedniego chcieli uniknąć komplikacji pogodowych, które mocno wpłynęły na wcześniejszą edycję zmagań. Przy okazji wyścig przestał kolidować z terminem hiszpańskiej Vuelty, a więc jednego z trzech Wielkich Tourów. To pozwalało przyjechać do Polski kolejnym wybitnym zawodnikom. Wyniki Tour de Pologne zaczęto też wliczać do klasyfikacji UCI World Ranking.

W nowym terminie imprezy najlepszy okazał się Alessandro Ballan, który rok wcześniej został mistrzem świata ze startu wspólnego. Z kolei w 2010 roku triumfował Daniel Martin. Trasa Tour de Pologne po raz pierwszy opuściła wówczas Polskę. Kolarze podczas czwartego etapu pojawili się w Czeskim Cieszynie, co miało być uhonorowaniem 1200-lecia miasta. Pomysł powtórzono także w kolejnym roku. Triumfatorem tym razem był Peter Sagan, który wygrał dwa etapy. Jednak to Marcel Kittel został etapowym królem 68. edycji Tour de Pologne. Niemiec pierwszy na metę wpadał aż czterokrotnie, a jedno etapowe zwycięstwo przypadło Danielowi Martinowi – zwycięscy wyścigu z 2010 roku. Tour de Pologne od 2011 roku było imprezą należącą do UCI WorldTour, które zastąpiło ProTour.

Organizatorzy mogli mówić o pechu rok później. Zbliżające się Letnie Igrzyska Olimpijskie w Londynie spowodowały zmianę terminu Tour de Pologne. Wyścig odbył się w lipcu, w tym samym czasie gry trwało Tour de France. Z tego powodu na trasie pojawiło się mniej gwiazd, a i sam wyścig przejechał nieco w cieniu francuskiej imprezy. Wygrał Moreno Moser, choć zaledwie 5 sekund w klasyfikacji generalnej stracił do niego Michał Kwiatkowski. 

Rok 2013 przyniósł kolejne nowości. Wyścig odbył się na przełomie lipca i sierpnia, a po trzech latach obecności na ziemiach czeskich tym razem zawitał do Włoch. Dwa pierwsze etapy 70. edycji Tour de Pologne odbyły się we Włoszech. Było to wydarzenie wyjątkowe. Zawodnicy startowali z Rovereto, a przy okazji drugiego etapu wyścig zawitał w najwyższy punkt w swojej historii, Przełęcz Pordoi w Trydencie. Już po powrocie do Polski etapy wygrywali m.in. Tom Hushovd czy Bradley Wiggins. Jednak cały wyścig wygrał Pieter Weening. 

Polskie wygrane i wielkie emocje

W 2014 roku Tour de Pologne odwiedziło Słowację, która była kolejnym po Czechach i Włochach państwem goszczącym wyścig. Wyścig wygrał Rafał Majka, co było pierwszym triumfem Polaka od 2003 roku. Majka wyprzedził ostatecznie dwóch Hiszpanów – Jona Izagirre o 8 sekund i Benata Intxaustiego o 22. 

Izagirre po wygraną w wyścigu sięgnął rok później, a jego przewaga nad drugim Bartem De Clercqiem wyniosła zaledwie 2 sekundy. Trzeci Ben Hermans do triumfatora stracił tylko sekundę więcej, a więc losy wygranej ważyły się do ostatnich metrów wyścigu. Trasa tej edycji symbolicznie łączyła dwie stolice, a także nowoczesność z tradycją. Tour de Pologne wystartowało na błoniach Stadionu Narodowego w Warszawie, a meta umiejscowiona była na Głównym Rynku w Krakowie.

Tour nie pierwszy raz zresztą miał wymiar symboliczny. Wcześniej, z okazji rocznicy wolnych wyborów, startowano w okolicach Stoczni Gdańskiej. Z kolei w 2016 roku pod hasłem „Szlakiem historii” wyścig ruszył z Radzymina. Zawody ponownie odbyły się w lipcu w obliczu zbliżających się IO w Rio de Janeiro. Najlepszy na mecie w Krakowie był Tim Wellens. Kolarskie święto znów nieco popsuła pogoda. Ulewny deszcz sprawił, że szósty etap najpierw skrócono a następnie anulowano.

Kolejna, 74. edycja Tour de Pologne ponownie wiodła przez południe Polski. Jednymi z faworytów do końcowego triumfu byli Rafał Majka i Peter Sagan. Ten drugi wygrał pierwszy etap i przez długi czas znajdował się ścisłej czołówce. Jednak na etapach górskich przewodnictwo w wyścigu przejął Dylan Teuns, którego do samego końca ścigał Majka. Ostatecznie na mecie w Bukowinie Tatrzańskiej Belg wygrał z Polakiem o dwie sekundy.

Następny rok przyniósł cały szereg rocznic. 75. edycja Tour de Pologne, 25. pod kierownictwem Czesława Langa, 90 lat od pierwszego wyścigu i 100-lecie odzyskania przez Polskę Niepodległości. Wokół wyścigu zbudowano wielkie święto i zorganizowano wiele imprez towarzyszących, w tym mobilne muzeum wyścigu, które pojawiło się w wielu polskich miastach. Wszystko zwieńczył sukces Michała Kwiatkowskiego. Historia pięknie zatoczyła koło a Tour de Pologne było na ustach wszystkich.

W 2019 roku doszło do drugiego śmiertelnego wypadku na trasie Tour de Pologne (pierwszy w 1967 roku, Jan Myszak zmarł w wyniku obrażeń głowy). Na skutek poważnych obrażeń po upadku zmarł Bjorg Lambrecht. Nieszczęśliwy wypadek miał miejsce na trzecim etapie. Organizatorzy i zawodnicy zdecydowali się kontynuować wyścig, jednak kolejny etap odbył się w skróconej formie jako etap neutralny. Wygrał ostatecznie Rosjanin, Paweł Siwakow. 

Z powodu wyjątkowej sytuacji epidemicznej w 2020 roku wyścig został skrócony do pięciu etapów. Tour de Pologne odbył się w terminie od 5 do 9 sierpnia i był pierwszą wieloetapową imprezą w cyklu UCI WorldTour po marcowym przerwaniu rywalizacji. Na trasie pojawiło się wielu uznanych kolarzy – Mads Pedersen, Richard Carapaz, Pascal Ackermann czy Rafał Majka. Wyścig rozpoczął się od bardzo poważnej kraksy na finiszu pierwszego etapu, w której ucierpiał Fabio Jakobsen. Triumfował Remco Evenepoel, który uhonorował swojego kolegę po wygraniu etapu w Bukowinie Tatrzańskiej. 

Największa impreza sportowa w Polsce

Wyścig Tour de Pologne przebył długą drogę. Od amatorskiego ścigania po salony cyklu UCI WorldTour. Po wielu latach zawody stały się symbolem polskiego sportu i jedną z najważniejszych imprez w kolarskim kalendarzu na świecie. Tour de Pologne można oglądać w blisko 100 krajach w 20 wersjach językowych. Co roku na trasie wyścigu pojawia kilka milionów kibiców. Czesław Lang przez branżowe czasopisma wielokrotnie wybierany był jedną z najbardziej wpływowych osób w polskim sporcie.

Legenda Tour de Pologne rodziła się w bólach, a czasem sam wyścig odbywał się tylko i wyłącznie dzięki zaangażowaniu pasjonatów kolarstwa. To wszystko przyniosło jednak efekty. Na starcie wyścigu stawali najlepsi zawodnicy z mistrzami świata włącznie. To tu pierwsze triumfy święciły późniejsze gwiazdy kolarstwa i to właśnie w Tour de Pologne od lat startują najmocniejsze ekipy, wysyłając do Polski swoich czołowych zawodników. Tour de Pologne to bezapelacyjnie jedna z najważniejszych, jeśli nie najważniejsza, impreza sportowa w kraju.