Taniec współczesny

Czym jest taniec współczesny?

Nieskrępowana wolność ruchów i wyrażania aktu twórczego, fascynacja ludzkim ciałem i jego możliwościami oraz swoboda wykonawcza – to główne cechy tańca współczesnego. Powstały w okresie międzywojennym w Stanach Zjednoczonych i Niemczech z czasem zaadaptował kolejne tradycje taneczne różnych kultur, w tym kultury popularnej.

Taniec nowoczesny czy współczesny?

Taniec towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Już w czasach przedhistorycznych i we wspólnotach pierwotnych towarzyszył nie tylko zabawie i rozrywce, ale także rozmaitym rytuałom. W starożytności miał często charakter religijny, zaś w okresach późniejszych stał się stałym elementem życia dworskiego i wyrafinowanej kultury wysokiej, czego ukoronowaniem były narodziny baletu.

Dziś, w wyniku rozwoju kultury popularnej i łączenia się rozmaitych tradycji tanecznych z różnych części świata, istnieje ogromna liczba stylów tańca. Należą do nich m.in. taniec klasyczny (czyli balet), ludowy, tańce standardowe (walc angielski i wiedeński, tango, foxtrot czy quickstep), tańce latynoamerykańskie (samba, cha-cha, rumba, pasodoble, jive), inne tańce użytkowe (np. boogie-woogie, polka, rock and roll, twist czy swing) oraz taniec nowoczesny i taniec współczesny. Mimo że dwa ostatnie(modern dance i contemporary dance) są niekiedy rozumiane w podobny sposób, a ich nazwy używane zamiennie, to jednak w rzeczywistości nie oznaczają tego samego. Za taniec nowoczesny można uznać ten, który związany jest z popkulturą i reprezentuje w sobie elementy hip-hopu, house’u, jazzu, poppingu czy breakdance’u. Taniec współczesny natomiast oparty jest na idei baletu, powstał jednak w opozycji do jego niektórych utrwalonych zasad.

Taniec współczesny – trochę historii

Trudno zrozumieć założenia tańca współczesnego bez zrozumienia i prześledzenia jego historii, która zaczęła się na przełomie XIX i XX wieku, kiedy kilkoro wybitnych twórców zaczęło wprowadzać coraz to nowe elementy środków wyrazu. Dla nich wszystkich klasyczny balet był zbyt ograniczony pod względem stosowanych układów choreograficznych i figur. Większość z osób tego grona nie miała przy tym, co warte odnotowania, tanecznego wykształcenia i nie było związanych z konkretnymi teatrami czy konserwatoriami.

Do dwóch pionierek wytyczających nowe trendy w przedstawieniach tanecznych należały Maud Allan i Loie Fuller. Występy pierwszej z nich cechowały się niespotykanymi jak na owe czasy swobodą i liryzmem. Fuller natomiast jako pierwsza przykładała wielką wagę do efektów świetlnych i wizualnych. Jednak najwybitniejszą reprezentantką nowej stylistyki była Isadora Duncan. Ta ekscentryczna tancerka zdobyła dużą sławę szczególnie w Europie, gdzie szokowała publikę swym wyzwolonym stylem życia oraz przede wszystkim wyzwolonym tańcem. Jej naczelną ideą było wyzbycie się sztywnych ram narzucanych przez balet klasyczny. Była zwolenniczką odrzucenia dominujących kanonów na rzecz wyrazistości, bezpośredniości wyrazu i spontaniczności oraz powrotu do ideałów tańca antycznego (przede wszystkim starożytnej Grecji).

W Stanach Zjednoczonych nowe szlaki przecierali Ruth Saint Denis oraz jej uczeń (a następnie mąż) Ted Shawn. Oboje artystów założyło w 1915 roku szkołę taneczną Demishawn, którą można uznać za kamień milowy w historii tańca współczesnego. W jej programie nauczania znalazły się podstawy tańca klasycznego, ale przede wszystkim składniki nowatorskie: taniec wschodni, afroamerykański oraz elementy gimnastyki. Ośrodek wykształcił pierwsze pokolenie artystów realizujących założenia nowej formy tanecznej sztuki, a wśród nich jedną z postaci dla tego kierunku najwybitniejszych – Marthę Graham. Graham z czasem stała się nie tylko jedną ze zdolniejszych tancerek młodego pokolenia, ale i osobą, która przyczyniła się do znacznego rozwoju tańca współczesnego na przestrzeni kolejnych dekad.

Równolegle do nowego tańca w Stanach Zjednoczonych, w Niemczech rozwijał się tzw. taniec wyrazisty (Ausdruckstanz). Tam prym wiedli tacy choreografowie, jak Szwajcar Emile Jacques-Dalcroze i Węgier Rudolf von Laban. Niemiecki taniec przesiąknięty był charakterystycznym dla ówczesnej kultury tego kraju ekspresjonizmem, co miało odzwierciedlenie w stosowaniu wszelkich możliwych środków wyrazu dla prezentowania całego spektrum ludzkich emocji. Wśród tancerek wielką popularność zdobyła Mary Wigman, będąca uczennicą Dalcroze’a i Labana. W swoich występach realizowała idee obu twórców, jej taniec był niezwykle emocjonalny, żywy, dynamiczny, wyrażający przede wszystkim stan napięcia i niepokoju. Dzięki takim postaciom, jak m.in. Wigman, Gret Palucca (inna znana tancerka) czy Kurt Jooss (założyciel własnego autorskiego teatru tańca), a także ideom Ausdruckstanz, Niemcy stały się obok Stanów Zjednoczonych najbardziej liczącym się krajem w rozwoju nowych form tanecznych.

Martha Graham – symbol tańca współczesnego

Wspomniana już Martha Graham, uczennica Saint Denis i Shawna, na rozwój tańca współczesnego wywarła wpływ jak nikt inny. Z jednej strony przyczyniła się do rozwinięcia ekspresji opartej na akcentowaniu ruchów poszczególnych partii ciała, z drugiej stworzyła własną filozofię tańca, która sprowadza się do tego, że taniec powinien odzwierciedlać ludzką naturę wraz ze wszystkimi jej zaletami, ale i wadami. Stąd przeświadczenie o tym, że przedstawienie nie zawsze musi być miłe dla oka i spełniające wymogi estetyczne – powinno być nade wszystko szczere i oddawać wnętrze wykonawcy. Inną cechą twórczości Graham było stosowanie bardzo skromnej scenografii, która w założeniu nie powinna przesłaniać występu.

Już w latach 20. Graham założyła funkcjonującą do dziś nowojorską szkołę Martha Graham Dance Company, będącą ważnym ośrodkiem nowej sztuki. W ośrodku tym rozwinęła zasady nauczania nowatorskich technik wykonawczych. W pierwszym etapie swej twórczości inspirowała się tańcem rdzennej ludności obu Ameryk, by po wojnie sięgać do klasycznych motywów mitologicznych rodem ze starożytnej Grecji. Dorobek Marthy Graham jest nie do przecenienia dla rozwoju tańca współczesnego nie tylko w Stanach, ale i na całym świecie.

Taniec współczesny – główne rodzaje i środki wyrazu

Taniec współczesny jest ze swej natury sztuką nieskrępowaną, eklektyczną, mieszającą dorobek różnych tradycji tanecznych, teatralnych, a nawet gimnastycznych. Dlatego też trudno mówić o nim jako o czymś jednorodnym, czymś co posiada stałe i konkretne elementy i figury (tak jak ma to miejsce np. w konkretnych tańcach towarzyskich czy klasycznym balecie). Nie mniej jednak można wymienić wspólne dla niego charakterystyczne cechy i kilka jego podstawowych rodzajów. Pierwszy z nich to tzw. taniec eksperymentalny, który powstał w latach 60. w Stanach Zjednoczonych. Eksperymentalne jest w nim przede wszystkim podejście do samego ruchu, w którym choreografowie wprowadzają figury imitujące niekiedy prozaiczne codzienne czynności. Poza tym obecne są w nim w dużej ilości elementy sportowe i akrobatyczne.

Ogromny wpływ na taniec współczesny wywarła i w dalszej mierze wywiera muzyczno-taneczna kultura Afroamerykanów. Szczególnie dotyczy to zapożyczania kroków i figur ze swingu, hip-hopu, nowoczesnego jazzu i tańców karaibskich. Typową cechą tej formy tańca współczesnego są tzw. izolacje – niezależne poruszanie przez tancerzy poszczególnymi częściami ciała, co stanowi tradycyjną praktykę wykonawczą szczególnie dla czarnoskórych mieszkańców Ameryki Północnej i Południowej.

Z drugiej strony, mimo że taniec współczesny powstał w opozycji do klasycznego baletu, to często wciąż obecne są w nim kombinacje kroków występujące w tej tradycyjnej formie tańca, takie jak plié (rodzaj przysiadu), pique (stawanie na końcach palców bez zgiętych kolan) czy fouetté (rodzaj wirtuozerskich obrotów na palcach). W rzeczywistości niektóre formy współczesnego baletu i nowych form tańca na tyle się do siebie upodobniły, że trudno uchwycić występujące między nimi różnice.

Mimo całego bogactwa szkół i kierunków funkcjonujących obecnie w ramach tańca współczesnego, istnieje kilka jego podstawowych cech. Podstawową z nich jest idea wolności wyrazu. Wolność i nieskrępowana forma tańca to fundament, na którym powstał ten rodzaj sztuki. To on stanowi podstawę dla jego wykonawców oraz choreografów, dając im niezwykle dużą swobodę twórczą. Swobodny jest nie tylko repertuar ruchów, ale także stroju. Zamiast obcisłych trykotów, baletek i kostiumów zakładanych przez tancerzy klasycznych, w tańcu współczesnym strój jest, podobnie jak choreografia, wyrazem indywidualizmu artysty. Często jest on ascetyczny i ma na celu nie przykuwać uwagi, innym razem ma podkreślać charakter występu. Podobnie jest z tanecznym obuwiem – wykonawcy tańczą niekiedy, wzorem pionierek tej sztuki, boso. Popularne są, szczególnie w występach bazujących na tańcu jazzowym, tzw. jazzówki – buty chętnie stosowane ze względu na wygodę i elastyczną podeszwę umożliwiającą stosowanie rozmaitych wymagających figur i układów.

Obecnie najważniejszym ośrodkiem tańca współczesnego pozostają Stany Zjednoczone, gdzie istnieje niezliczona ilość zespołów i szkół specjalizujących się w tej formie sztuki. Czerpią one z różnych kultur i regionów świata, dzięki czemu taniec współczesny jest tak żywy, atrakcyjny i wciąż rozwijający się. Polski miłośnik nowych form tanecznych nie musi jednak udawać się za ocen czy do innych państw europejskich aby oglądać przedstawienia na najwyższym poziomie. W kraju istnieje kilkadziesiąt liczących się zespołów, wśród których wymienić można poznański Polski Teatr Tańca, bytomski Śląski Teatr Tańca, gdańskie Biały Teatr Tańca i Teatr Dada von Bzdülöw czy Lubelski Teatr Tańca.

Nic dziwnego, że taniec współczesny stał się ostatnimi czasy tak popularny – wyraża on przecież i odzwierciedla sposób widzenia świata charakterystyczny dla dzisiejszego człowieka. Podkreśla ludzki indywidualizm, autoekspresję, zainteresowanie kondycją fizyczną i zamiłowanie do swobody.

Przez Emil Kwidziński - Emil Kwidziński Autorem tekstu jest Emil Kwidziński, naukowo związany z Uniwersytetem Gdańskim, zawodowo z branżą reklamową. Pisze o tym, co pochłania go na co dzień – o kulturze i sztuce, historii, muzyce, podróżach i naukach społecznych.