Zróżnicowanie gatunkowe, różnorodność siedlisk, mnogość ekosystemów, biomy – to tylko kilka z określeń, które każdy z nas kiedyś słyszał. Wszystko tak naprawdę sprowadza się do różnorodności biologicznej. No dobrze, a czym właściwie jest różnorodność biologiczna? Oficjalna definicja przyjęta przez Konwencję o różnorodności biologicznej mówi, że jest to zróżnicowanie organizmów żywych, wraz z ich zmiennością na poziomie genów, gatunków oraz zamieszkiwanych przez nie ekosystemów.
Nadal niewiele nam to mówi. Żeby łatwiej zrozumieć czym jest różnorodność biologiczna warto poznać jej rodzaje.
Wyróżniamy:
- różnorodność gatunkową,
- różnorodność ekosystemową,
- różnorodność genetyczną.
Różnorodność gatunkowa to nic innego jak liczba gatunków znajdująca się w danym środowisku czyli np. kwiaty rosnące na łące – im więcej roślin, tym większa jest różnorodność gatunkowa. A im więcej jest różnych roślin, tym więcej drobnych zwierząt i owadów zamieszkuje łąkę. Przy czym różnorodność gatunkowa jest najważniejszą składową różnorodności biologicznej.
Różnorodność ekosystemowa to zróżnicowanie siedlisk zamieszkiwanych przez organizmy żywe, które powiązane są ze sobą systemem wzajemnych zależności. Polega to mniej więcej na tym, że w lesie iglastym występuje inna roślinność i inne zwierzęta niż na trawiastym stepie. Zależy to od preferencji życiowych konkretnych organizmów żywych.
Różnorodność genetyczna to zmienność puli genowej w obrębie danego gatunku lub populacji. Oznacza to, że gatunki, które charakteryzują się bogatszą pulą genową, wykazują większą zdolność do przystosowania się i przetrwania w zmiennych warunkach środowiskowych.
Na istnienie i powstawanie ekosystemów wraz z ich fauną i florą, mają wpływ czynniki kształtujące różnorodność biologiczną. Do naturalnych czynników zaliczamy klimat oraz sukcesję. Czynniki klimatyczne, czyli nasłonecznienie, ilość opadów oraz temperatura powietrza, mają bezpośredni wpływ na różnorodność biologiczną. Są one jednak uzależnione od szerokości geograficznej oraz odległości od mórz i oceanów. Co za tym idzie, największą różnorodnością biologiczną cechują się obszary lasów równikowych. Ich ciepły, wilgotny i stabilny klimat sprawia, że są środowiskiem życia dla 50% wszystkich gatunków roślin i zwierząt. Pozostałe 50% znajdziemy na sawannie, pustyniach i półpustyniach, w zaroślach twardolistnych i lasach wiecznie zielonych, lasach liściastych strefy umiarkowanej, na stepach, w tajdze, w tundrze i pustyniach lodowych.
Chociaż różnorodność biologiczna środowisk lądowych jest o 25% wyższa od różnorodności biologicznej mórz i oceanów, to na rafach koralowych, czyli ponownie w pasie równikowym, żyje 25% wszystkich gatunków morskich.
Sukcesja natomiast jest długotrwałym procesem, w czasie którego dochodzi do objęcia dziewiczego dotąd środowiska przez organizmy pionierskie np. porastanie nagich skał lub wydm przez rośliny o niskich wymaganiach środowiskowych. Kiedy już pierwsze rośliny zajmą nowe terytorium, stworzą bardziej przyjazne warunki do bytowania dla kolejnych organizmów żywych, a kolejne dla następnych. Dzięki kilku wzajemnym zależnościom rozpoczną tym samym życie nowego ekosystemu i wzrost różnorodności biologicznej.
Oprócz naturalnych czynników kształtujących różnorodność biologiczną, istnieją także czynniki antropogeniczne, które dzielą się dodatkowo na prowadzące do spadku różnorodności biologicznej oraz takie, które prowadzą do jej wzrostu.
Negatywny wpływ człowieka na różnorodność biologiczną polega na niszczeniu siedlisk naturalnych, wprowadzaniu gatunków obcych (specjalnie lub poprzez zawleczenie) oraz nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych.
Jednak człowiek i różnorodność biologiczna, to nie tylko zagrożenia ale także pozytywny nacisk na utrzymanie tejże różnorodności. By zniwelować lub ograniczyć zagrożenia różnorodności biologicznej, podejmuje się szereg działań, takich jak tworzenie obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe), obejmowanie ochroną ścisłą gatunków szczególnie narażonych na wyginięcie czy restytucja gatunku w sytuacji gdy populacja sama nie jest w stanie się odtworzyć (Ryś, Żubr europejski).
Wracając do negatywnego wpływu człowieka na różnorodność biologiczną, to oprócz niszczenia siedlisk pod nowe zabudowania i drogi oraz wprowadzaniu gatunków obcych zagrażających rodzimym gatunkom, poważnym problemem jest nadmierna eksploatacja zasobów przyrody. Łowiectwo, rybołówstwo czy wielorybnictwo prowadzone na szeroką skalę, w celach zarówno konsumpcyjnych jak i kolekcjonerskich czy użytkowych, niosą ze sobą niebezpieczeństwo bezpowrotnego wyginięcia wielu gatunków zwierząt. Zakładając, że każdy organizm żywy odgrywa jakąś rolę w środowisku, to takie działania nie tylko zniszczą różnorodność biologiczną, ale mogą być katastrofalne w skutkach. Prowadzić to może do zamierania całych ekosystemów.
Także wpływ rolnictwa na różnorodność biologiczną nie pozostaje bez konsekwencji. Wielkoobszarowe gospodarstwa rolne nie są wymarzonym środowiskiem bytowania dla wielu roślin i zwierząt. Na przekształconych przez człowieka terenach, wiele organizmów nie potrafi się ukryć, znaleźć pokarmu czy rozmnażać się. Oprócz niesprzyjających warunków przyrodniczych, jest jeszcze problem ze stosowaniem dużej ilości nawozów sztucznych oraz oprysków, które dla wielu roślin i zwierząt, w tym pożytecznych, okazują się być śmiertelnie niebezpieczne. Dodatkowo, różne środki chemiczne mogą utrzymywać się w środowisku przez wiele lat, co uniemożliwia ponowne zasiedlenie się organizmów na terenach porolnych. Realny wpływ rolnictwa na różnorodność biologiczną możemy zaobserwować tuż obok nas, dlatego też od jakiegoś czasu wspierane są małe, ekologiczne gospodarstwa rolne, które stawiają nie na ilość a jakość swoich produktów, bez szkody dla roślin i zwierząt. Coraz częściej pojawiają się inicjatywy by pozostawiać samym sobie lub zakładać nowe łąki kwietne, które są wymarzonym siedliskiem dla jakże potrzebnych nam owadów zapylających. Z powodzeniem możemy łączyć dbałość o różnorodność biologiczną z dbałością o interesy ludzi.