Pałac Czartoryskich w Sieniawie
W swojej 300-letniej historii pałac Czartoryskich w Sieniawie stanowił rezydencję znamienitych rodów szlacheckich i miejsce spotkań wybitnych osobistości. Często nazywany „Perłą Podkarpacia”, barokowy zespół pałacowo-parkowy przetrwał okres zaborów, dwie wojny światowe i trudny okres powojenny. Pałac Sieniawa to miejsce, które warto odwiedzić!
Pałac w Sieniawie – zabudowa
Rezydencja w Sieniawie to XVIII wieczny zespół pałacowo-parkowy, w którego obrębie znajduje się sześć budynków dworskich oraz piękny park w stylu włoskim i angielskim. Najważniejsze, wpisane do rejestru zabytków obiekty to: Pałac Główny, Oficyna Dworska (w której aktualnie znajduje się restauracja), Pałac Letni, Dwór Szambelana, dwie wartownie, domek ogrodnika, spichlerz, rządcówka i piękne altany.
Pałac Czartoryskich w Sieniawie – historia
Bogata historia Pałacu w Sieniawie rozpoczyna się u schyłku XVII wieku, gdy hetman polny koronny Mikołaj Hieronim Sieniawski zarządził o wybudowaniu okazałej rezydencji. Na południe od serca Sieniawy urządzono fortecę obronną na planie kwadratu, z głęboką fosą i czterema ziemnymi bastionami w narożnikach. Drewniana zabudowa dworska w niczym nie przypominała dzisiejszej rezydencji, stanowiła jednak ważną podwalinę dla późniejszej rozbudowy zespołu pałacowo-parkowego.
Pałac w Sieniawie – XVIII wiek
Za rozbudowę pałacu w Sieniawie i poniekąd jego aktualny wygląd odpowiadał syn Mikołaja, hetman wielki koronny Adam Sieniawski. Kasztel krakowski odziedziczył po ojcu zamiłowanie do rodzinnej ziemi – w ramach jego działań rezydencja o charakterze obronnym przekształciła się w znakomity kompleks pałacowo-parkowy.
W latach 1718-1720 Adam Sieniawski założył na sieniawskiej ziemi park i okazałą pomarańczarnię z rzadkimi, tropikalnymi roślinami. W późniejszych latach budynek przebudowano wedle projektu włoskiego architekta Giovanniego Spazio, a od 1726 r. pomarańczarnię nazywano pałacem letnim.
W tym samym roku zmarł Adam Sieniawski, ostatni męski potomek swojego rodu. Po jego śmierci Sieniawa przeszła w ręce rodu Czartoryskich, w który w 1731 r. wżeniła się jedyna córka Adama Mikołaja. Jej mąż, Książę August Czartoryski, lubił przebywać w Sieniawie, jednak za jego czasów pałac pełnił jedynie funkcję letniej rezydencji.
Zdjęcie: Nieznany / commons.wikimedia.org
W pierwszej połowie XVIII wieku pałac Czartoryskich w Sieniawie wielokrotnie remontowano i przekształcano, jednak zmiany dotyczyły głównie wnętrz. Gruntowna przebudowa odbyła się dopiero pod koniec wieku, pod okiem Adama Czartoryskiego. Obiekt powiększono o dwa pawilony boczne, okryto dachem czterospadowym i wyremontowano w nim trzynaście pomieszczeń użytkowych. Pałac Sieniawa stanowił wtedy jedną z najważniejszych rezydencji w Rzeczpospolitej. Para książęca gościła w nim przedstawicieli elity politycznej i kulturalną śmietankę towarzyską.
28 października 1792 roku w pałacu świętowano imieniny Tadeusza Kościuszki, który gościł w Sieniawie na zaproszenie Księżnej Izabeli Czartoryskiej. Aby upamiętnić czas spędzony w szlacheckiej posiadłości, generał zlecił wykucie kamienia pamiątkowego z napisem „Na pamiątkę dni szczęśliwych w Sieniawie”. Legenda głosi, że kamień nadal znajduje się w pobliżu pałacu, a każdy, kto na nim usiądzie i pomyśli życzenie, ma gwarancję jego spełnienia. Warto wiedzieć, że Pałac w Sieniawie był miejscem, w którym generał Kościuszko wracał do zdrowia po porażce w bitwie pod Maciejowicami.
Pałac Sieniawa – XIX wiek
Upadek powstania kościuszkowskiego miał również konsekwencje dla rodu Czartoryskich. Książę Adam Jerzy Czartoryski jeszcze przed walkami wyzwoleńczymi uczestniczył w wojnie polsko-rosyjskiej, co wzbudziło gniew carycy Katarzyny II. Gdy powstanie kościuszkowskie zakończyło się klęską, caryca zemściła się na szlacheckim rodzie i zarekwirowała wszystkie rodzinne dobre znajdujące się na obszarze rosyjskiego zaboru. W efekcie Czartoryscy utracili trzy czwarte rodowej fortuny. Książę Adam Jerzy i księżna Izabela postanowili pogodzić się z carycą Katarzyną II i na jej żądanie zesłali do Rosji dwóch synów: Konstantego oraz Adama Jerzego.
W 1812 roku, leżący w zaborze austriackim pałac w Sieniawie stanowił już główną posiadłość Czartoryskich. W tym okresie w szlacheckiej rezydencji rozkwitało życie towarzyskie – na salonach pojawiali się znani literaci, politycy i artyści. Sieniawę odwiedzały znamienite osobistości, między innymi Tadeusz Kościuszko, car Aleksander I, Julian Ursyn Niemcewicz i Juliusz Kossak.
Izabela Czartoryska jeszcze przed upadkiem powstania starała się uchronić cenne dzieła z rodowej kolekcji i sprowadzała je do sieniawskiej rezydencji, skąd ostatecznie trafiły do świątyni Sybilli. Dzięki działaniom księżnej Izabeli w przyszłości mogło powstać muzeum Czartoryskich w Krakowie.
Czartoryscy pragnęli przemienić pałac w Sieniawie w prawdziwie wersalką posiadłość. W latach 1881-1883 dokonano gruntownej rozbudowy pałacu. Przebudowa dotyczyła głównie podwyższenia bocznych pawilonów o górną kondygnację i stworzenia nowych pomieszczeń. Za plan budowli w późnobarokowym stylu francuskim odpowiadał Bolesław Podczaszyński. Po zakończeniu prac rezydencja miała kubaturę 2088m3 i 36 pomieszczeń.
Pałac w Sieniawie – XX wiek
W późniejszych latach sieniawską posiadłość odziedziczył syn Adama Jana Czartoryskiego – książę Władysław, a następnie jego syn, książę Adam Ludwik. Wraz z nadejściem XX wieku pałac w Sieniawie tracił swoją świetność. Podczas I wojny światowej szlachecka posiadłość uległa znacznym zniszczeniom.
Za decyzją Adama Ludwika pałacowe wnętrza przeznaczono na szpital polowy dla austriackiej armii. Po wycofaniu się wojsk miejscowa ludność i rosyjska armia wykradały rodzinne dobra i dewastowały posiadłość, doprowadzając ją do ruiny. W okresie międzywojennym główny budynek nie nadawał się do zamieszkania, dlatego rodzina Czartoryskich przeniosła się do drewnianego dworku letniego.
W latach 30. XX wieku książę Augustyn Józef Czartoryski, ostatni dziedzic w linii męskiej i właściciel posiadłości w Sieniawie, postanowił wyremontować rodzinną posiadłość. Niestety remont został przerwany przez wybuch II wojny światowej, a książę Augustyn i ciężarna księżna Dolores opuścili Sieniawę w poszukiwaniu bezpieczniejszego schronienia. Niedługo przed rozpoczęciem wojny Augustyn Józef ukrył w Sieniawie 16 skrzynek z najcenniejszymi eksponatami z muzeum Czartoryskich w Krakowie. Wszystkie dzieła zostały odnalezione i złupione przez Niemców.
Sieniawa – pałac w trakcie i po II wojskie światowej
Podczas II wojny światowej w Pałacu w Sieniawie ukrywano najsłynniejsze dzieła w polskiej kolekcji: „Portret Młodzieńca” Rafaela Santi, „Damę z gronostajem” Leonarda Da Vinci oraz „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta. Obrazy przywieziono z rodzinnego muzeum w Gołuchowie i pierwotnie skryto w piwnicy sieniawskiej posiadłości. Na dzieła sztuki polował niemiecki marszałek Herman Goering i gubernator Hans Frank. Wielokrotna zmiana kryjówek i liczne transporty ostatecznie doprowadziły do przejęcia dzieł sztuki przez Niemców. Po zakończeniu wojny udało się odzyskać obrazy Rembrandta i Leonarda, jednak nigdy nie odnaleziono „Portretu Młodzieńca”.
Okres powojenny był tragiczny dla sieniawskiej posiadłości. Gdy w 1946 roku książę Augustyn Czartoryski zmarł w Hiszpanii, nie pozostawiając po sobie dziedzica rodzinnych dóbr, złupiony i opustoszały pałac w Sieniawie zaczął popadać w ruinę. W czasach komunizmu szlachecką rezydencję wykorzystano podczas ćwiczeń miejscowej straży pożarnej – na sieniawskim pałacu trenowano gaszenie pożarów. Budynek był niszczony i plądrowany aż do lat 80.
W latach osiemdziesiątych przedsiębiorstwo Igloopol podjęło się sukcesywnych prac renowacyjnych, których celem była odbudowa szlacheckiej posiadłości. W latach 90. Pałac Czartoryskich w Sieniawie przeszedł w ręce Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która w czasie wieloletniego remontu doprowadziła pałac i otaczający go ogród do dawnej świetności. Prace renowacyjne zakończono w 2002 roku.
Sieniawa – pałac & hotel
Dziś w zabytkowym pałacu znajduje się elegancki hotel i restauracja, które cieszą się dużą popularnością wśród myśliwych i biznesmanów. Pałac Sieniawa udostępnia gościom 59 pokoi hotelowych oraz apartamentów i 10 sal konferencyjnych w Pałacu Głównym i w budynkach na terenie rezydencji. W hotelu często organizowane są imprezy okolicznościowe, takie jak wesela czy wigilie firmowe.
Pałac w Sieniawie jest również otwarty dla turystów – wstęp do parku pałacowego jest bezpłatny, a dla gości hotelu również nieograniczony czasowo. Podczas wycieczki warto zatrzymać się w hotelowej restauracji, w której serwowane są sieniawskie przysmaki. Wszystkie potrawy przygotowywane są zgodnie z tradycyjnymi recepturami.