Magicznie, intrygująco, ponadczasowo…. poznaj najlepsze książki fantasy dla młodych czytelników
Książki fantasy wiodą swych sympatyków ku niezwykłym światom, jednocześnie podobnym i niepodobnym do rzeczywistości, którą czytelnicy znają z autopsji. W rankingach skupiających najlepsze książki fantasy pojawiają się zarówno pozycje z pierwszej połowy XX wieku, jak i utwory wydane po roku 2010. Sprawdź listę dziesięciu rekomendowanych książek fantasy dla młodego odbiorcy. Ich lektura może stać się jednym z najpiękniejszych czytelniczych wspomnień.
Tęsknota za niezwykłością
Literatura fantastyczna posiada zarówno swoich zagorzałych zwolenników, jak i konsekwentnych w krytyce przeciwników. Niełatwo jest natomiast przejść obok niej obojętnie – wzbudza emocje, obligując odbiorców do opowiedzenia się po stronie entuzjastów lub krytyków gatunku. Podstawowym wyznacznikiem, który spełnia literatura fantasy jest obecność w świecie przedstawionym postaci fantastycznych. Mogą to być trolle, czarownice, jednorożce, elfy… istoty zwykle obdarzone ponadnaturalnymi zdolnościami, czasem nieśmiertelne lub parające się magią. Fabuła książki fantasy może korzystać z rozwiązań, które czynią gatunek nieco podobnym do literatury science fiction lub – w przypadku utworów skierowanych do dorosłych czytelników – literatury grozy, jednak nigdy nie jest z nimi tożsama. Kluczowa dla rozróżnienia gatunku pozostaje interpretacja zdarzeń aprobująca istnienie magii. Fabuła książki fantasy orientuje się na starciu dwóch przeciwstawnych racji, potęg dobra i zła.
Co sprawia, że książki fantasy są tak popularne i chętnie czytane nawet wówczas, gdy niektórzy kasandrycznie wieszczą zmierzch czytelnictwa? Dużą rolę odgrywa z pewnością ponadczasowa tematyka, którą porusza literatura fantastyczna. W magicznych światach bohaterowie kochają, płaczą, rywalizują ze sobą, cierpią, walczą o władzę i poszukują szczęścia. Brzmi znajomo, prawda? Dodajmy wartką akcję, plastyczne opisy oraz pełnokrwiste postacie, a otrzymamy przepis na dobre książki fantasy, od których trudno jest się oderwać. Nie bez znaczenia pozostaje tęsknota za tym, co niezwykłe, porywające i potężne – magią, o której wielu z nas skrycie marzy w nazbyt często stechnicyzowanym, zracjonalizowanym świecie.
Tę tęsknotę przywołują przedstawione w niniejszym tekście książki fantasy – ranking pozycji, od których trudno jest oderwać nawet zmęczony wzrok. Zachwyciły one nie tylko młodych czytelników, trwale zapisując się w kulturze popularnej także za sprawą ekranizacji, adaptacji teatralnych, spotkań integrujących fanów oraz swoistej gadżetomanii.
Fantasy od przedszkola do dorosłości
Książki fantasy o prostych fabułach, sympatycznych bohaterach i nie tak znów strasznych przeciwnikach dobra może, najlepiej w towarzystwie rodziców, poznawać nawet kilkulatek. Polecane książki fantasy dla najmłodszych to nierzadko historie nie tylko atrakcyjne fabularnie i cenne dydaktycznie, ale także przepięknie ilustrowane. Dziecko zatem poznaje czytane opowieści oraz konfrontuje swoje przemyślenia o miejscach czy postaciach z tym, co widzi na obrazkach. Dorosły może wówczas dopytać swoją pociechę, czy tak właśnie wyobraża sobie piękną wróżkę lub złośliwego czarnoksiężnika. Odpowiedzi najmłodszych czytelników, podobnie jak ich opinie o historii, którą właśnie poznali, potrafią być naprawdę zaskakujące.
Utwory przeznaczone dla nieco starszych odbiorców to książki fantasy, które odznaczają się już bardziej złożonymi fabułami. Często pojawia się większa ilość istotnych dla akcji postaci, przybywa drugoplanowych wątków, pogłębieniu ulega rys psychologiczny bohaterów. Książki wyraźnie zyskują tym samym na objętości, co – jeśli tylko historia okaże się dla młodego czytelnika interesująca – z pewnością nie będzie postrzegane jako wada.
Książki fantasy dla młodzieży bywają często chętnie czytane i przez dorosłych, już nie tylko głównie z potrzeby towarzyszenia w literackiej przygodzie młodszemu dziecku. Czasem pełnoletni odbiorca sięga po książki dla młodzieży – fantasy, bo pomagają mu one oderwać się od trudnej rzeczywistości, pozwalają odbyć własną podróż sentymentalną, jeśli wybraną pozycję czytał już kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt lat temu. Kiedy indziej po prostu daje się porwać rozmachowi książki fantasy, która może być wielorako interpretowana i nabierać dla odbiorcy nowych znaczeń, dostrzeganych dopiero z upływem lat oraz związanym z nim doświadczeniem życiowym. Książki fantasy dla nastolatków mogą poruszać pola tematyczne nieobecne lub tylko śladowo naszkicowane w tekstach dla młodszych czytelników. Mowa tu przede wszystkim o zmysłowej miłości, ale także przemocy, niejednokrotnie ukazanej wyczerpująco i realistycznie. Do wątków uczuciowych odnoszą się chętnie niemal wszystkie książki dla młodzieży. Fantasy daje tu szczególnie duże pole do popisu, pozwala bowiem przedstawiać związki uczuciowe łączące „zwykłych” śmiertelników z niezwykłymi istotami o nadnaturalnych cechach.
Książki fantasy – ranking dla wymagających czytelników
Wśród propozycji skierowanych do najmłodszych pasjonatów książek fantasy wyróżnia się pięknie ilustrowana pozycja „Niezwykłe święta Kornelii” Agnieszki Stelmaszyk. Tytułowa bohaterka to rezolutna siedmiolatka o płomiennorudych włosach. Dziewczynka przeżywa trudne chwile – jest zrozpaczona i zawiedziona postawą dorosłych, gdyż zdają się nie dostrzegać niezwykłości oczekiwania na Boże Narodzenie. Kornelia trafia wkrótce do Krainy Zielonych Wzgórz, gdzie poznaje chłopca, z którym próbuje uratować święta. Dziewczynka spotka w tym magicznym świecie wiele niezwykłych istot, a wreszcie i czarny charakter, pana Szkaradora. Z tej pięknej historii wypływają ważne morały: warto być dobrym, walczyć ze strachem, mieć marzenia oraz pielęgnować przyjaźnie.
Do nieco starszych czytelników adresowana jest wzruszająca historia o przyjaźni, odwadze i poświęceniu, „Mio, mój Mio” Astrid Lindgren. Szwedzka autorka, kojarzona przede wszystkim z napisanymi w realistycznej konwencji „Dziećmi z Bullerbyn”, sięgała w swojej twórczości także po motywy, które eksploruje literatura fantasy. Bosse chce mieć tatę oraz dom, w którym mogliby wspólnie mieszkać. Życie chłopca zmienia się, kiedy trafia do Krainy Dalekiej. Tam okazuje się, że ma na imię Mio i jest synem króla. Przybysza czeka niezwykłe zadanie: musi zmierzyć się z niegodziwym rycerzem Kato, który porwał do swego królestwa dzieci i zamienił je w ptaki. Wartka akcja, charakterystyczna dla książki fantasy, ukazuje wydarzenia niezwykłe i na długo zapadające w pamięć. Ta słodko-gorzka opowieść, choć wydana w połowie XX wieku, pozostaje aktualna za sprawą ponadczasowości ludzkiej tęsknoty i marzeń.
Do niezwykłych i magicznych krain, w które obfitują książki fantasy, dziecięcy bohaterowie nie zawsze trafiają w pojedynkę. Do Baśnioboru dostaje się rodzeństwo, spędzające wakacje u dziadków. W równoległym świecie Kendra i Seth napotykają wróżki, chochliki, trolle, satyrów… Niezwykłe istoty różnią się od siebie nie tylko wyglądem, ale mają także odmienne charaktery i usposobienia. Sprawia to, że Baśniobór, mimo całej swej niezwykłości, przywodzi na myśl nasz świat, tak pełen różnorodnych wydarzeń i burzliwych emocji. „Baśniobór” Brandona Mulla, sprzedany w ponad 2 milionach egzemplarzy w samych tylko Stanach Zjednoczonych, zapoczątkował niezwykle popularną serię. Ta książka fantasy zachwyciła nie tylko młodszych czytelników.
Czy szafa może mieć coś wspólnego z magią? Każdy wielbiciel „Opowieści z Narnii” niewątpliwie odpowie na to pytanie twierdząco. Cykl książek fantasy C.S. Lewisa został przetłumaczony na ponad 40 języków, przekraczając od chwili wydania (utwory powstawały między 1949 a 1954 rokiem) imponującą liczbę 120 milionów egzemplarzy. Czworo rodzeństwa, magiczna kraina pokryta śniegiem, odwieczny motyw walki dobra ze złem… w ten właśnie sposób wszystko się zaczyna. Ta pełna zapierających dech w piersiach przygód literatura fantastyczna, która urzeknie małego czytelnika, może być także interesującym wyzwaniem intelektualnym dla dorosłych ceniących książki fantasy. Oczytany odbiorca odnajdzie w „Opowieściach…” mnóstwo odniesień do mitologii greckiej i rzymskiej, motywów chrześcijańskich, a wreszcie irlandzkich i brytyjskich baśni.
Finalizując tę część rankingu, który przedstawia najlepsze książki fantasy adresowane do czytelników, którzy nie mają jeszcze nastu lat, nie sposób pominąć jednej z powieści J.R.R. Tolkiena. Wydana w drugiej połowie lat 30. XX wieku historia o wyprawie kompanii Thorina do Samotnej Góry stała się przyczynkiem do stworzenia fascynującej opowieści o wydarzeniach z mitologicznego świata Śródziemia – „Władcy Pierścieni”. Na szczególną uwagę w powieści „Hobbit, czyli tam i z powrotem” zasługuje zwłaszcza tytułowy hobbit. Bilbo Baggins jest postacią interesującą, barwną, a przy tym pozbawioną cech, które od wieków literatura przypisywała bohaterom podejmującym brawurowe wyzwania. Bilbo jest wszak niewysokim i krępym wielbicielem dobrej kuchni, domowej wygody i spokojnych poobiednich chwil. Czasem jednak pozory mylą, a dusza wagabundy i zawadiaki, bohatera charakterystycznego dla książki fantasy, może kryć się w całkiem niepozornym ciele.
Wśród tekstów adresowanych do młodszych nastolatków prym wiedzie Harry Potter – chłopiec, który pewnego dnia trafia do Szkoły Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie. W dniu jedenastych urodzin dowiaduje się, że jest czarodziejem, a jego rodzice zginęli w walce z okrutnym Voldemortem. Harry wraca do niezwykłego świata: wraca, by poznać prawdę o sobie, zdobyć przyjaciół, kształcić się, ale także i po to, by zmierzyć się z przeznaczeniem w próbie pokonania zła. Po inicjującej serię pozycji „Harry Potter i kamień filozoficzny” J.K. Rowling napisała kolejne książki fantasy, tomy, w których Harry dorasta, a w finale staje się młodym mężczyzną. Siedmiotomowa seria powieści, której sprzedaż do 2018 roku przekroczyła 500 milionów egzemplarzy, wpisała się w kanon literatury młodzieżowej.
Każdy wielbiciel książki wie, że może ona odmienić życie człowieka. Jak duża potrafi być ta zmiana? W przypadku Bastiana Baltazara Buksa, bohatera „Niekończącej się historii” Michaela Ende, trzeba określić ją jako spektakularną. Odnaleziona w antykwariacie księga przenosi chłopca do niezwykłej krainy, której grozi niebezpieczeństwo unicestwienia. Nikt nie potrafi wyleczyć Dziecięcej Cesarzowej, świat nieprzerwanie zmierza ku nicości. Książka, na podstawie której powstał słynny film w reżyserii Wolfganga Petersena uczy młodych czytelników trudnej sztuki akceptowania samego siebie i odważnej walki z przeciwnościami losu. Podróż zewnętrzna i wewnętrzna splatają się, tworząc złożone, niezwykle ważne, wyzwanie.
W zestawieniu prezentującym najlepsze książki fantasy dla młodzieży nie może zabraknąć wspomnianego już Tolkiena. „Władca Pierścieni” to dla wielu pozycja kultowa, już w latach 60. XX wieku czytana przez rzesze czytelników, którzy nie tylko tworzyli fankluby, ale nawet – przynajmniej niektórzy – potrafili porozumiewać się w stworzonym przez Tolkiena języku elfów. Epopeja dziejąca się w niezwykłym świecie Śródziemia. Świecie, dla którego autor stworzył niepowtarzalną kulturę, dzieje oraz języki. Cechy posiadane przez dobre książki fantasy: klimatyczne opisy, oddane z psychologicznym prawdopodobieństwem charaktery i temperamenty bohaterów oraz perfekcyjna dbałość o detale sprawiają, że dzieło Tolkiena jest pozycją, do której wielu odbiorców wraca przynajmniej kilkakrotnie.
Starsi fani fantastyki z pewnością nie przejdą obojętnie obok cyklu utworów Andrzeja Sapkowskiego. Głównym bohaterem jest Geralt z Rivil, czyli tytułowy „Wiedźmin”. Mistrz miecza, któremu przyszło żyć w bardzo niespokojnych czasach. Błyskotliwa narracja, plastyczne opisy, a także spora doza dowcipu to trudne do zakwestionowania atuty serii. W pamięci pozostaje także refleksja o potrzebie dbania o to, co jest blisko nas: od relacji międzyludzkich po naturę. Lekcje, które książki fantasy dla młodzieży muszą przekazywać sugestywnie i bez zadęcia. Istotnym jest także pacyfistyczne przesłanie, błyskotliwe nawiązania do legend Słowian oraz frapująco opisane walki między potęgami, dla których czytelnicy doszukiwali się odpowiedników na realnych mapach.
Wśród powieści, które można określić jako książki fantasy dla młodzieży warto finalnie wspomnieć o bestsellerowej serii „Pieśń lodu i ognia” George’a R.R. Martina. Do maja 2020 roku autor wydał 5 z planowanych 7 tomów sagi. W oparciu o nią powstał epicki serial „Gra o tron”, wyemitowany w HBO w 2011 roku. Tom pierwszy, „Gra o tron” wprowadza czytelnika do fikcyjnego świata o niezwykle długich porach roku. To literatura fantasy o specyficznej narracji, część pierwsza przedstawia dzieje ukazane z perspektywy aż dziewięciorga bohaterów, także dziecięcych. Żywa narracja i rozbudowane charaktery postaci powodują, że dzieje polityki, wojny i namiętności, choć opisane tak obszernie, stają się lekturą, która kończy się znacznie szybciej, niż czytelnik mógłby przypuszczać.
Jak wynika z powyższego zestawienia, literatura fantasy może zaoferować swoim czytelnikom skarbnicę wrażeń, emocji czy wzruszeń, z której z powodzeniem wybiera się teksty dopasowane do aktualnej dojrzałości i potrzeb młodego odbiorcy. Wiele książek przetrwało próbę czasu, a kolejne stają się klasykami – dobrej literatury zatem na pewno nie zabraknie.
 | Agata Delanowska Autorem tekstu jest Agata Delanowska. Doktor nauk humanistycznych, magister filologii polskiej i kulturoznawstwa. Autorka powieści dla młodzieży (wyd. Nasza Księgarnia), artykułów naukowych oraz popularnonaukowych, opowiadań, tekstów prasowych. Współpracowała z Uniwersytetem Śląskim. Obecnie zajmuje się m.in. redakcją i korektą tekstów oraz kształci literacko młodzież. |