Loteria pod kątem prawnym – zasady organizacji loterii w Polsce
Czy w Polsce każdy może zorganizować loterię? Zacząć należy od tego, że loteria loterii nierówna, a co gorsza organizacja niektórych jej rodzajów jest zastrzeżona dla państwa polskiego. Na urządzenie jakiego typu gry loteryjnej można otrzymać zezwolenie? W jakich przypadkach wystarczy zgłosić organizację wydarzenia odpowiednio wcześniej? Na te i na inne pytania natury prawnej związane z organizacją loterii w Polsce odpowiadamy szczegółowo poniżej.
Czym jest loteria według ustawy hazardowej?
Akt prawny zwany potocznie ustawą hazardową jest tym dokumentem, w którym znajdują się regulacje prawne określające, w jaki sposób i po spełnieniu jakich warunków można w Polsce urządzać gry loteryjne. Loteria wymieniona jest tu jako jeden z rodzajów gier losowych, w których można wygrać nagrody finansowe lub rzeczowe. Jak definiuje ustawa, gry losowe mają to do siebie, że ich wynik zależy od przypadku, co odróżnia je np. od obstawiania zakładów bukmacherskich (tu nieprzecenione znaczenie ma także wiedza gracza o obstawianej dyscyplinie sportowej). W loterii decyduje natomiast wyłącznie ślepy los i uczestnik takiej gry nie ma realnego wpływu na to, czy uda mu się wygrać.
Jakie są rodzaje loterii?
Ustawa o grach hazardowych wyróżnia także odmienne rodzaje gier loteryjnych, a zasady organizacji poszczególnych typów loterii w wielu punktach mocno się różnią. Państwo ma absolutną wyłączność na urządzanie loterii pieniężnej i to zarówno w tradycyjny sposób, jak i przez internet. Jak łatwo wywnioskować, wygrane w takiej grze mogą być tylko pieniężne. Osoby, które chcą wziąć w niej udział, muszą nabyć los lub inny dowód uczestnictwa w grze.
Dla odmiany loteria fantowa może oferować uczestnikom tylko nagrody rzeczowe, choć i tu gracze nabywają losy czy inne dowody udziału w grze. O zezwolenie na organizację loterii fantowej może się starać szerokie grono podmiotów, ale tylko wtedy, gdy ma się ona odbywać stacjonarnie. Internetowe loterie fantowe zarezerwowane są również dla państwowego monopolisty. Trzeba od razu zaakcentować, że loteria fantowa może zostać zorganizowana tylko w celu zebrania środków finansowych na realizację określonego celu, który jest społecznie użyteczny (najlepiej, jeśli jest to cel dobroczynny).
Trzeci rodzaj loterii to loteria promocyjna – to jedyna gra loteryjna, którą (po otrzymaniu zezwolenia) można urządzić nie tylko w trybie stacjonarnym, ale też online. Uczestnicy mogą tu wygrać nagrody finansowe i/lub rzeczowe, a żeby wejść do gry trzeba nabyć towar albo usługę lub też inny rodzaj dowodu uczestnictwa w grze.
Ostatnia możliwość to loteria audioteksowa (uwaga na popularny błąd – poprawna nazwa to właśnie loteria audioteksowa, a nie audiotekstowa). Uczestnictwo w tej grze wymaga wykonania płatnego połączenia telefonicznego bądź przesłania wiadomości tekstowej (SMS) za pośrednictwem publicznej sieci telekomunikacyjnej. I tu ponownie – państwo ma monopol na organizację gier loteryjnych audioteksowych przez internet, a określone podmioty mogą uzyskać zezwolenie tylko na loterie audioteksowe tradycyjnego typu. Poniżej wyjaśniamy, kto może starać się o zezwolenie w przypadku poszczególnych rodzajów loterii.
Kto może zorganizować loterię?
Polscy organizatorzy loterii także dzielą się na kilka kategorii. Po pierwsze jest pewien podmiot uprzywilejowany, czyli państwo polskie, które ma, podsumujmy, monopol na organizację: wszelkich loterii pieniężnych oraz internetowych loterii fantowych i audioteksowych. W praktyce za wykonywanie tego monopolu odpowiada Totalizator Sportowy (firma ta jest spółką Skarbu Państwa i 100% jej udziałów należy właśnie do państwa).
Większa liczba podmiotów może ubiegać się o zezwolenie na organizację loterii audioteksowej. Takie prawo mają spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Ich siedziba musi znajdować się przy tym w Polsce lub w państwie wchodzącym w skład Unii Europejskiej albo Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). W tym drugim przypadku (siedziba w UE lub EFTA) spółka zobowiązana jest dodatkowo do wyznaczenia przedstawiciela na Polskę bądź otworzenia w naszym kraju oddziału firmy.
W przypadku loterii fantowej i promocyjnej możliwości organizacji loterii są otwarte dla najszerszej grupy podmiotów. Taka możliwość dotyczy zarówno osób fizycznych, prawnych, jak i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że ponieważ loteria fantowa ma bardzo wyjątkowy charakter (zysk musi zostać przeznaczony na cel społecznie użyteczny), to względem organizatorów tego typu loterii stawiane są szczególne wymogi. Otóż osoby zarządzające i reprezentujące danym podmiotem nie mogą być skazane za popełnienie umyślnego przestępstwa (w tym skarbowego) w Polsce lub dowolnym innym państwie Unii Europejskiej. Niejednokrotnie konieczne jest przedstawienie specjalnego zaświadczenia, które o tym zaświadcza.
Kto może uczestniczyć w loterii?
Tu miła niespodzianka dla młodszych czytelników. Jak powszechnie wiadomo gry hazardowe – a za takie uważane są przecież wszelkiego rodzaju loterie – są w Polsce dozwolone dla osób, które skończyły 18 lat. Wiąże się to przede wszystkim z ochroną osób niepełnoletnich przed uzależnieniem się od hazardu, gdyż osoby takie są szczególnie narażone na ryzyko nałogowego grania. Zakaz udziału w grach dla osób poniżej 18 r.ż. obowiązuje także w przypadku loterii pieniężnej i audioteksowej, ale loteria fantowa i promocyjna stanowią wyjątek od tej zasady.
Jak uzyskać zezwolenie na organizację loterii?
Wróćmy jednak do organizacji wydarzenia, jakim jest loteria. Aby móc ją urządzić, trzeba najpierw wypełnić specjalny wniosek i złożyć go u dyrektora izby administracji skarbowej odpowiedniej ze względu na miejsce organizacji i prowadzenia gry loteryjnej. Sam wniosek jest dość rozbudowany i konieczne jest podanie w nim informacji na temat samego organizatora (nazwa, status prawny, numer KRS oraz dane osobowe osób zarządzających i reprezentujących podmiot), jak i planowanej loterii. We wniosku trzeba więc określić, gdzie i w jakim czasie urządzona ma zostać loteria oraz ile losów zostanie przygotowanych do sprzedaży. Niezbędne są gwarancje dotyczące tego, że nagrody będą wydane oraz dokumenty potwierdzające, że środki, z których sfinansowana będzie loteria pozyskane zostały zgodnie z prawem. Wymagane jest ponadto załączenie zaświadczeń o niezaleganiu z opłaceniem należności podatkowych, celnych i składek ZUS. Bardzo istotnym elementem wniosku jest też projekt regulaminu gry loteryjnej, który musi zostać zatwierdzony przez odpowiednią instancję. Natomiast loteria fantowa wymaga złożenia jeszcze większej liczby dokumentów. M.in. konieczne jest jasne określenie, na jaki cel przeznaczony zostanie zysk z gry i przedstawienie ekspertyzy losów (albo innych dowodów udziału w loterii) stwierdzającej całkowite zabezpieczenie ich przed sfałszowaniem.
Jeśli wniosek o zezwolenie na organizację loterii zostanie rozpatrzony pozytywnie, w wydanym zezwoleniu sprecyzowane będzie np. na jakim ternie i w jakim czasie może się odbyć dana loteria. Jednocześnie dyrektor izby administracji skarbowej zatwierdzi przedstawiony regulamin gry i organizator będzie zobowiązany do jego przestrzegania. Trzeba wiedzieć, że znajduje się w nim mnóstwo bardzo ważnych i szczegółowych wytycznych, m.in. to, ile będzie losów, jaka będzie ich cena, w jakim czasie będą one sprzedawane oraz kiedy i jak nastąpi ogłoszenie wyników loterii i wydanie nagród. Ustawa hazardowa wymaga, by regulamin gry był udostępniony w taki sposób, by wszyscy uczestnicy loterii mogli się z nim zapoznać.
Wydanie zezwolenia na organizację gry loteryjnej wiąże się z koniecznością pokrycia ustawowych opłat. Dla loterii fantowej jednorazowa opłata wynosi 100% kwoty bazowej, jednak w przypadku, gdy loteria przeprowadzona zostanie wyłącznie w granicach pojedynczego województwa, opłata jest o połowę niższa (czyli równa jest 50% kwoty bazowej). Natomiast opłata dla loterii promocyjnych i audioteksowych naliczana jest w inny sposób. Organizator tego typy gry loteryjnej musi wnieść opłatę równą co najmniej 10% wartości puli nagród, aczkolwiek kwota ta nie może wynosić mniej niż 50% kwoty bazowej.
Kiedy zezwolenie nie jest konieczne?
Jak się okazuje, nie w każdym przypadku trzeba sprostać wszystkim opisanym powyżej formalnościom. Loteria fantowa, która spełnia określone kryteria, może bowiem zostać zorganizowana nie na podstawie zezwolenia, a tylko w oparciu o zgłoszenie jej organizacji. Taka sytuacja możliwa jest w 2 przypadkach. Po pierwsze zgłoszenie wystarczy wtedy, gdy ogólna wartość puli nagród w loterii nie jest wyższa niż wartość kwoty bazowej. Ta z kolei ustanawiana jest dla danego roku kalendarzowego na poziomie identycznym co kwota przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze przedsiębiorstw (bez wypłat nagród z zysku) w drugim kwartale ubiegłego roku. Ile aktualnie wynosi ta wartość, ogłaszane jest w odrębnym obwieszczeniu Prezesa GUS i można to zweryfikować w serwisie internetowym tego urzędu. Druga sytuacja dotyczy wyłącznie organizacji pożytku publicznego – tu limit ustanowiony jest znacznie wyżej, ponieważ w ich przypadku ogólna wartość puli wygranych może wynosić aż 15-krotność kwoty bazowej. Jednak w ciągu roku łączna wartość puli nagród przeznaczonych na loterie fantowe danej organizacji nie może przekroczyć 30-krotności kwoty bazowej. Przy okazji warto wspomnieć, że każda loteria fantowa (organizowana na podstawie zgłoszenia czy zezwolenia) posiada ograniczenie jeszcze innego rodzaju. Mianowicie ogólna wartość nagród z danej loterii nie może być mniejsza niż 30% łącznej ceny wszystkich losów przeznaczonych do sprzedaży.
Bardzo ważne jest, aby zgłoszenie urządzenia loterii dokonane zostało nie później niż na 30 dni przed realizacją gry. Zgłoszenie dokonuje się u naczelnika urzędu celno-skarbowego, który jest właściwy ze względu na miejsce urządzenia loterii. Jeśli loteria urządzana jest nie w oparciu o zezwolenie (a tylko o zgłoszenie), organizatorzy nie muszą wnosić żadnych opłat z tym związanych.
Jaki podatki musi uregulować organizator loterii?
Również kwestie podatkowe przedstawiają się odmiennie w zależności od tego, z jakim typem loterii mamy do czynienia. Podstawowym rodzajem podatku w przypadku gier hazardowych jest podatek od gier i obowiązuje on loterie audioteksowe (25%), pieniężne (15%) i fantowe (10%). Jeśli chodzi o podstawę opodatkowania, to dla audioteksowych gier losowych jest nią przychód z gry, a w innych przypadkach łączna wartość wpływów ze sprzedaży losów lub też innych dowodów uczestnictwa w grze. Jednak nie w każdej sytuacji podatek od gier musi zostać opłacony – loteria fantowa, w której wartość puli nagród nie przekracza kwoty bazowej, objęta jest zwolnieniem podatkowym. Z kolei loteria promocyjna w ogóle nie jest objęta podatkiem od gry. Za obliczenie i odprowadzenie podatku odpowiada nie kto inny jak podmiot organizujący loterię. Obowiązkowe jest także prowadzenie ewidencji podstaw opodatkowania (nie dotyczy loterii promocyjnych). I jeszcze jeden ważny obowiązek, który pojawia się tylko w związku z urządzaniem loterii fantowej. Jej organizator jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji, na podstawie której można rozliczyć wynik finansowy gry oraz do przedłożenia rozliczenia tegoż wyniku najpóźniej 30 dni od zakończenia loterii.
Zupełnie inną kwestią jest podatek dochodowy, jaki trzeba odprowadzić w związku z uzyskaniem przychodu dzięki realizacji loterii. Obowiązek ten nie dotyczy loterii fantowych, ponieważ cały dochód musi zostać spożytkowany na realizację celu społecznie użytecznego.
Czy wygrywając na loterii, trzeba opłacić podatek od wygranej?
Podatek od wygranej to kwestia, która irytuje graczy biorących udział w różnego typu grach hazardowych. Również te osoby, którym poszczęści się w dowolnej loterii, mogą zostać zmuszone do oddania 10% wygranej do budżetu państwa. Taka sytuacja ma jednak miejsce tylko wtedy, gdy wartość nagrody przekracza kwotę 2280 zł. Wygrane o mniejszej wartości są objęte zwolnieniem podatkowym. Jak jednak wygląda to od strony technicznej? O ile nagroda ma charakter finansowy, sprawa jest prosta – organizator gry loteryjnej oblicza, pobiera i odprowadza do fiskusa odpowiednią kwotę podatku od wygranej (10%). Nieco trudniej jest wtedy, gdy nagroda jest rzeczowa. Wtedy to zwycięzca musi przekazać podmiotowi organizującemu grę kwotę równą należnemu podatkowi od wygranej i dopiero wtedy nagroda może zostać wydana.
Nielegalna loteria – dlaczego nie warto ryzykować?
Z jednej strony uzyskanie zezwolenia na organizację loterii wymaga sporo czasu i uporania się z masą formalności, z drugiej jednak strony loteria urządzona bez załatwienia niezbędnych dokumentów wiąże się z poważnymi sankcjami prawnymi. Kary wymierzane są na podstawie Kodeksu karnego skarbowego, a sam czyn kwalifikowany jest jako przestępstwo lub wykroczenie karnoskarbowe. Grzywna może być naprawdę wysoka, ponieważ jej maksymalna wysokość wynosi aż 240 stawek dziennych. Stawka dzienna wynosi od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia do czterystukrotności tejże kwoty. Dla przykładu w 2020 r. stawka ta wynosi więc od 86,67 zł do 34 668 zł, a więc kara za organizację loterii bez uzyskania wymaganego zezwolenia może opiewać na nawet ponad 8 milinów zł! Warto też mieć świadomość, że nie tylko brak zezwolenia, ale także naruszenie jego warunków (czy zasad określonych w regulaminie gry) jest czynem karalnym. Osobna kara może być też wymierzona organizatorom gier losowych urządzanych niezgodnie z prawem na podstawie samej ustawy hazardowej. W tym przypadku jest ona równa pięciokrotności opłaty za wydanie zezwolenia, a dla loterii organizowanych na podstawie zgłoszenia – do 10 tys. zł.
Co ciekawe, również gracze mogą otrzymać karę finansową za udział w nielegalnej grze. Kodeks karno skarbowy przewiduje karę do 120 stawek dziennych, ale tylko wtedy, gdy gracz był świadomy, że loteria urządzona była niezgodnie z prawem. Natomiast na podstawie ustawy hazardowej może być nałożona grzywna, która jest równa 100% wygranej niezmniejszonej o kwoty wpłaconych stawek. Kara ta jednak dotyczy wyłącznie uczestników loterii pieniężnych.
Loteria a konkurs – uważaj na szczegóły!
Zorganizowanie konkursu jest pewnym wyjściem z sytuacji dla tych firm, które rozważają urządzenie loterii promocyjnej, ale zniechęca ich konieczność pozyskania specjalnego zezwolenia. Aby urządzić konkurs konsumencki nie trzeba posiadać żadnego zezwolenia czy gdziekolwiek zgłaszać chęć jego przeprowadzenia. Jednak trzeba zachować dużą dozę ostrożności. Czym bowiem różni się loteria promocyjna od konkursu, gdzie przebiega cienka granica pomiędzy tymi różnymi, ale jednak podobnymi wydarzeniami? Loteria, jak już było powiedziane na początku, to gra, o której wyniku decyduje czysty przypadek, a sam uczestnik nie ma wpływu na ostateczny wynik gry. W konkursie natomiast czynnik losowy powinien być ograniczony do minimum, czyli przypadek w ogóle nie powinien decydować o niczym i to na żadnym etapie gry. W konkursie wygrywają najlepsi – najlepsi pod kątem jakichś konkretnych umiejętności czy wiedzy, wykonawcy najlepszej pracy plastycznej, twórcy najlepszego hasła reklamowego itp. Trzeba więc uważać, by organizując konkurs, na którymś jego etapie nie włączyć elementu losowego. Przykładowo nie może być tak, że spośród 10 najlepszych odpowiedzi wylosowana zostanie ta, której autor otrzyma nagrodę główną, a pozostali uczestnicy nagrody o mniejszej wartości. Taki przypadek może zostać uznany za zorganizowanie loterii promocyjnej bez wymaganego zezwolenia, a nałożona kara finansowa może być jak już wiemy naprawdę dotkliwa.