W 2023 r. Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (CKPŚ) udostępniło bezpłatną publikację pt. „Lasy dla Natury”. W jakim celu przygotowano to obszerne opracowanie i jakie tematy zostały w nim omówione?
„Lasy dla Natury” – co to za publikacja i jaki jest jej cel?
Publikacja „Lasy dla Natury” została stworzona przez CKPŚ w ramach promocji działań realizowanych przez Lasy Państwowe na rzecz ochrony gatunków i siedlisk na terenach Natura 2000. Działania te z kolei są częścią większego projektu, mianowicie „Kompleksowego projektu ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych na obszarach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe”.
Całkowity koszt przedsięwzięcia wyniósł ponad 35 mln zł, a udział wzięło w nim ponad 100 nadleśnictw działających na terenie więcej niż 100 obszarów Natura 2000 (co przekłada się na blisko 14,5 ha powierzchni). Działania przewidziane w projekcie dotyczyły przy tym bardzo różnych obszarów tematycznych – jakich konkretnie, wyjaśnia publikacja „Lasy dla Natury”. Łącznie dzięki realizacji projektu chronionych jest 30 typów siedlisk oraz 32 gatunki.
Projekt uzyskał dofinansowanie w ramach programu POIiŚ 2014-2020 (Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko).
„Lasy dla Natury” – tematyka
Publikacja stanowi kompendium wiedzy na temat tego, w jaki sposób Lasy Państwowe przyczyniają się do ochrony gatunków i siedlisk, czyli zarówno roślin jak i zwierząt występujących na terenach przez nie zarządzanych. Chodzi konkretnie o te miejsca, które zakwalifikowane zostały do sieci Natura 2000. Publikacja nie obejmuje wszystkich gatunków i siedlisk, ale na pewno sporą ich część, a czytelnik może dowiedzieć się o ochronie realizowanej przez Lasy Państwowe w różnych zakątkach Polski. Dodatkowo opracowanie „Lasy dla Natury” wyjaśnia, w jaki sposób leśnicy starają się udoskonalać status ochrony rozmaitych gatunków roślin czy zwierząt.
W poszczególnych rozdziałach publikacji Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych omawia konkretny element przyrody, np. bory i lasy bagienne, suche wrzosowiska, traszki i kumaki, nietoperze czy ptaki na obszarach Natura 2000. Czytelnik znajdzie tu zarówno podstawowe wiadomości dotyczące charakterystyki danego gatunku i jego występowania, jak i czynniki, które mu zagrażają (problemy) oraz działania podejmowane w ramach projektu realizowanego przez Lasy Państwowe, które mają na celu przeciwstawienie się tym zagrożeniom. Ponadto na końcu każdego rozdziału znajdują się ciekawostki na temat danego elementu flory czy fauny, a także mapa, na której zaznaczone są te nadleśnictwa, które realizują zadania ochronne w ramach projektu.
„Lasy dla Natury” – szczegółowe omówienie poruszonych zagadnień
Wstęp
Publikacja „Lasy dla Natury” rozpoczyna się wstępem, który podkreśla, że cenne siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt w Polsce znajdują się w dużej części na obszarach zarządzanych przez Lasy Państwowe. Wskazuje więc na ogromną odpowiedzialność zarządców tych terenów w zakresie ochrony tych dóbr, ale też na rosnącą świadomość społeczeństwa dotyczącą utraty różnorodności biologicznej oraz jej konsekwencji.
Jednocześnie autorzy zwracają uwagę na długą tradycję ochrony przyrody w Polsce, która obejmuje zarówno prawne, jak i społeczne czy gospodarcze mechanizmy mające na celu zapewnienie dobrego współistnienia człowieka i natury. Szczególnie mocno podkreślone zostało znaczenie sieci Natura 2000, wprowadzonej przez unijne dyrektywy, jako kluczowego programu ochrony różnorodności biologicznej w Unii Europejskiej.
Wstęp opisuje również „Kompleksowy projekt ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych na obszarach zarządzanych przez PGL Lasy Państwowe”, który rozpoczął się w 2017 r. i jest współfinansowany z funduszy UE. Projekt ten, obejmujący ponad 100 jednostek Lasów Państwowych, ma na celu realizację zadań ochronnych, wynikających z planów zadań ochronnych (PZO) oraz jego sukcesywne rozszerzanie do 2023 r.
We wstępie do publikacji „Lasy dla Natury” podkreślona została także konieczność dalszych działań w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu i powstrzymania wymierania gatunków, wskazując na kluczową rolę edukacji przyrodniczej. Publikacja ma bowiem na celu nie tylko pogłębienie wiedzy przyrodniczej, ale również inspirowanie do podejmowania różnych działań na rzecz ochrony przyrody.
Dlaczego chronimy przyrodę?
W kolejnym rozdziale publikacji przygotowanej przez CKPŚ przedstawione zostały kluczowe powody tego, że przyroda jest tak ważna, a jej ochrona niezbędna. Jak czytamy, podstawowym celem działań służących ochronie przyrody jest zachowanie siedlisk i gatunków, ale też całych ekosystemów, procesów przyrodniczych i różnorodności biologicznej.
Wśród powodów ochrony natury wymienione są te o charakterze użytkowym. Przyroda dostarcza nam surowców odnawialnych, żywności, tlenu, substancji używanych do produkcji leków i kosmetyków itd. Bez niej nie bylibyśmy więc w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych. Autorzy przypominają też o tym, że przyroda jest chroniona ze względów etycznych, kulturowych i estetycznych.
Jednocześnie w rozdziale tym zwrócono uwagę na problemy wynikające z rosnącej presji człowieka na przyrodę, spowodowanej potrzebami transportowymi, budowlanymi, przemysłowymi itp. Zaznaczano jednak, że ochrona przyrody nie musi oznaczać rezygnacji z postępu cywilizacyjnego, ale wymaga odpowiedzialnego podejścia, w którym priorytetem jest równoważenie rozwoju z poszanowaniem wartości przyrodniczych. Jest to jak najbardziej możliwe i praktykowane. Nieustannie wdrażane są mechanizmy regulujące ochronę zasobów przyrodniczych, takie jak międzynarodowe konwencje, strategie, plany zarządzania, ustawy i rozporządzenia. Jest to bardzo kosztowne, ale na szczęście można przy tym wykorzystywać np. fundusze UE.
Publikacja podkreśla też, że działania na rzecz ochrony przyrody wymagają współpracy różnych środowisk, ponieważ niezbędny jest dialog między administracją, naukowcami, ekologami, samorządowcami, przyrodnikami, leśnikami i obywatelami. Równie ważna jest edukacja społeczna, dzięki której możliwe jest kształtowanie wrażliwości społecznej na kwestie ochrony przyrody.
Rozdziały nt. ochrony gatunków i siedlisk
Kolejne rozdziały publikacji poświęcone są różnego rodzaju gatunkom zwierząt i roślin oraz ich siedlisk, które występują w Polsce na obszarze Natura 2000. Znajdziemy tu po pierwsze podstawowe informacje, które zamieszczane są w różnego rodzaju opracowaniach przyrodniczych (np. w przypadku zwierząt: czym się odżywiają, jakiej są wielkości, jakie tereny zamieszkują itp.).
Następnie publikacja wskazuje, jakie są kluczowe zagrożenia dla przetrwania danego gatunku czy siedlisk oraz opisuje, jakiego rodzaju działania realizują Lasy Państwowe, w celu ochrony gatunków i siedlisk. Są one podparte konkretnymi przykładami. I tak, przykładowo w zakresie ochrony ptaków na obszarach Natura 2000 w nadleśnictwie Bielsk w związku z ochroną derkacza usuwane są drzewa i krzewy, a biomasa jest wywożona, ponieważ gatunek potrzebuje terenów trawiastych o rzadszej roślinności. Z kolei w nadleśnictwach Czaplinek i Połczyn Lasy Państwowe montują specjalne budki lęgowe dla sowy włochatki. Lubi ona zajmować dziuple zrobione przez dzięcioła czarnego, a kiedy ich nie ma w pobliżu, budki przygotowane przez człowieka pomagają ptakowi w przetrwaniu – zapewniają schronienie i umożliwiają lęgi.
Poniżej wymienione są tytuły wszystkich kolejnych rozdziałów, które tworzą trzon publikacji „Lasy dla Natury”:
- Bór chrobotkowy
- Bory i lasy bagienne
- Gołoborza
- Grąd
- Łęg
- Ciepłolubna dąbrowa (świetlista dąbrowa)
- Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe
- Suche wrzosowiska
- Murawy kserotermiczneTorfowiska wysokie, przejściowe i alkaliczne
- Żółw błotny
- Traszki i kumaki
- Motyle
- Nietoperze
- Ptaki na obszarach Natura 2000
- Głuszec
- Puchacz i rybołów
- Dzięcioł czarny
- Sasanka otwarta i obuwik pospolity
- Lipiennik Loesela
Człowiek i przyroda
Publikacja kończy się rozdziałem poświęconym relacji między działalnością człowieka a ochroną przyrody, szczególnie w kontekście turystyki. Najważniejsze przyrodniczo miejsca, takie jak góry, jeziora i wybrzeża, są przecież często odwiedzane przez turystów. Także w parkach narodowych obok ochrony przyrody bardzo istotną rolę odgrywa właśnie turystyka. Dlatego też szlaki turystyczne projektowane są w sposób umożliwiający bezpieczne podziwianie tych terenów przy jednoczesnym zachowaniu ich wartości przyrodniczych i kulturowych.
Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych podkreśla w swoim opracowaniu także to, że wiele obszarów Natura 2000 pokrywa się z innymi formami ochrony przyrody. Dlatego potrzebne jest strategiczne podejście do turystyki, aby nie stanowiła ona zagrożenia dla środowiska. Kluczowe jest tworzenie infrastruktury turystycznej (szlaków, miejsc odpoczynku itp.), która umożliwia podziwianie przyrody bez jej niszczenia, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Publikacja porusza też problem inwazyjnych gatunków obcych, które są wprowadzane do środowiska zarówno przypadkowo, jak i celowo. Gatunki te, takie jak czeremcha amerykańska, stanowią zagrożenie dla rodzimych ekosystemów, a walka z nimi jest trudna oraz kosztowna.
Opracowanie kończy się apelem do czytelników, który przypomina, że nasze zachowanie odgrywa kluczową rolę w ochronie przyrody. Przepisy prawne i infrastruktura turystyczna nie będą skuteczne, jeśli nie zostanie wykształcona odpowiednia kultura i postawa szacunku wobec przyrody. Każdy z nas, odwiedzając miejsca przyrodniczo cenne, powinien pamiętać, że nasze działania mają bezpośredni wpływ na te ekosystemy. Odpowiedzialne zachowanie, takie jak m.in. unikanie śmiecenia, respektowanie wyznaczonych szlaków turystycznych czy niepłoszenie zwierząt, przyczynia się do ocalenia przyrody dla przyszłych pokoleń.