Choroby układu żylnego

Choroby żył to powszechne schorzenia, które dotykają stosunkowo duży odsetek populacji. Żylaki i zakrzepica żylna to najczęstsze problemy naczyniowe, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza. Choroby układu żylnego to ważny dział medycyny, którym zajmują się przede wszystkim chirurdzy naczyniowi. Co należy wiedzieć o układzie żylnym i podstawowych chorobach żył?

Układ żylny – charakterystyka

Układ krwionośny człowieka tworzy serce oraz naczynia krwionośne, czyli tętnice, żyły i naczynia włosowate. Do układu żylnego człowieka należą dwie główne żyły organizmu, czyli żyła główna górna i dolna. Żyła główna górna powstaje z dwóch żył ramienno-głowowych i zbiera krew żylną z górnej części ciała, czyli głowy, szyi, kończyn górnych oraz górnej części klatki piersiowej. Żyła główna dolna powstaje z połączenia żył biodrowych wspólnych i odpowiada za odprowadzanie krwi żylnej z dolnej części ciała i jamy brzusznej. Obie żyły główne prowadzą krew do prawego przedsionka serca. Choroby żył nie oszczędzają również największych naczyń żylnych naszego organizmu. 

Omawiając choroby żył, warto odnieść się również do naczyń żylnych w obrębie kończyn dolnych. Naczynia żylne kończyny dolnej możemy podzielić na powierzchowne i głębokie. Żyły powierzchowne znajdują się nadpowięziowo i zbierają krew z obszaru skóry i tkanki podskórnej, odprowadzając ją do żył głębokich. Do głównych żył powierzchownych kończyny dolnej należy żyła odpiszczelowa i odstrzałkowa. Żyły głębokie położone są pod powięzią mięśniową. Najważniejsze z nich to żyły piszczelowe, żyła podkolanowa, żyła udowa oraz biodrowa wspólna. Żyły powierzchowne, jak i głębokie posiadają zastawki, które zapobiegają cofaniu się krwi i gwarantują jej jednokierunkowy przepływ.  

Żylaki kończyn dolnych

Choroby żył często związane są z obecnością żylaków. Mianem żylaków określamy trwałe poszerzenie żył powierzchownych o średnicy przynajmniej 3 mm w pozycji stojącej. Żylaki kończyn dolnych są elementem przewlekłej niewydolności żylnej. Do rozwoju żylaków prowadzi niewydolność lub uszkodzenie zastawek żylnych, co skutkuje zastojem krwi żylnej w naczyniach i w konsekwencji prowadzi do ich poszerzenia. Żylaki kończyn dolnych mają postać poszerzonych sznurów żylnych, którym towarzyszy uwypuklenie znajdującej się nad nimi skóry. Żylaki kończyn dolnych dotyczą najczęściej żyły odpiszczelowej i żyły odstrzałkowej. Główne czynniki, które predysponują do powstawania żylaków to: płeć żeńska, ciąża, otyłość i siedzący tryb życia. Leczenie zachowawcze żylaków polega na stosowaniu pończoch uciskowych, a w zaawansowanych przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne. 

Owrzodzenia żylne goleni

Owrzodzenia żylne goleni są najpoważniejszym powikłaniem przewlekłej niewydolności żylnej. Najczęściej czynnikiem indukującym powstanie owrzodzenia jest uraz (nawet niewielki) kończyny dolnej. Owrzodzenia żylne goleni pojawiają się najczęściej w okolicy kostki przyśrodkowej, znacznie rzadziej dotyczą kostki bocznej. W stadium zaawansowanym owrzodzenie żylne może obejmować cały obwód goleni. Leczenie owrzodzeń żylnych obejmuje stosowanie miejscowych środków odkażających oraz leków przeciwbólowych, gdyż owrzodzenia goleni wiążą się zazwyczaj z dużym dyskomfortem. Owrzodzenia żylne goleni wymagają czasami wycinania martwiczo zmienionych tkanek, a nawet wykonania przeszczepów skórnych. Pacjentom z owrzodzeniami żylnymi powinno się polecać leżenie i siedzenie z uniesioną kończyną, ponieważ zapobiega to zastojowi krwi żylnej i ułatwia gojenie. 

Zapalenie żylaków

Zapalenie żylaków jest najczęstszą postacią zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych. Istotą tego schorzenia jest proces zapalny, który dotyka żył powierzchownych kończyny dolnej. Zmiany w ścianie żyły w przebiegu żylaków prowadzą do zastoju krwi, co z kolei predysponuje do powstawania zakrzepów, które to skutkują zapaleniem ściany naczynia. Zapalenie żylaków objawia się obecnością powrózkowatych zgrubień, najczęściej na przebiegu żyły odpiszczelowej, która jest główną żyłą powierzchowną kończyny dolnej.

Skóra nad żylakami może być zaczerwieniona, bolesna, można również zaobserwować jej obrzęk. Zapalenie żylaków powinno skłonić lekarza do wykonania badania ultrasonograficznego kończyn dolnych, które pozwala uwidocznić skrzeplinę, będącą powodem stanu zapalnego żyły. W leczeniu zastosowanie znajdują doustne niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz preparaty z działającą przeciwzakrzepo heparyną, które można zastosować miejscowo, a gdy choroba ma duże nasilenie – również podskórnie.

Nawracające zapalenie żył powierzchownych

Nawracające zapalenie żył powierzchownych może być zwiastunem nowotworu. W tym schorzeniu zapalenie żył dotyka kolejno różnych odcinków tego samego naczynia lub przechodzi z jednej żyły na kolejną. Choroba ta nazywana jest również wędrującym zapaleniem żył. Nawracające zapalenie żył powierzchownych może towarzyszyć rakowi trzustki. Inne schorzenia, które mogą towarzyszyć wędrującemu zapaleniu żył to choroba Buergera, czyli zakrzepowo-zarostowe zapalenie naczyń oraz choroba Behçeta, która należy do układowych zapaleń naczyń. Nawracające zapalenie żył powierzchownych wymaga diagnostyki onkologicznej, która ma na celu wykluczenie choroby nowotworowej. Objawy, jak i leczenie objawowe wędrującego zapalenia żył przebiega tak, jak zapalenia żylaków. 

Zespół żyły głównej górnej

Zespół żyły głównej górnej jest poważną jednostką chorobową. Istotą tego schorzenia jest utrudnienie odpływu krwi żylnej z żyły głównej górnej do prawego przedsionka serca. Przyczyną utrudnionego odpływu krwi może być:

• naciekanie żyły głównej górnej przez nowotwór – najczęściej rak płuca;
• ucisk żyły głównej górnej przez tętniaka aorty;
• zakrzepica żyły głównej górnej.

Objawy wynikają z zastoju krwi żylnej w górnej połowie ciała. Zespół żyły głównej górnej objawia się obrzękiem oraz zasinieniem twarzy i szyi, przekrwieniem spojówek, obrzękiem kończyn górnych, a także bólami głowy i zaburzeniami widzenia. Zespół żyły głównej górnej wymaga przede wszystkim pilnego ustalenia przyczyny i jej leczenia. W leczeniu objawowym zastosowanie znajdują leki sterydowe (np. deksametazon) podawane dożylnie.

Zespół żyły głównej dolnej

Istotą tego schorzenia jest utrudnienie odpływu krwi z żyły głównej dolnej. Zespół żyły głównej dolnej jest najczęściej spowodowany jej zakrzepicą, ale może również wynikać z naciekania tej żyły przez tkankę nowotworową (na przykład w przebiegu nowotworu nerki). Zespół żyły głównej dolnej objawia się obrzękiem i zasinieniem kończyn dolnych, wynikającym z zastoju krwi żylnej w tym obszarze. Na kończynach dolnych można również zaobserwować poszerzenie naczyń żylnych. W przebiegu tej choroby żył może dojść także do zablokowania odpływu krwi z nerek, co grozi ich uszkodzeniem i niewydolnością. Jeśli przyczyną zespołu żyły głównej dolnej jest zakrzepica, to stosuje się leczenie przeciwkrzepliwe, jeśli zaś choroba wynika z obecności nowotworu, to konieczne może okazać się leczenie chirurgiczne guza. 

Choroba Mondora

Choroby żył mogą dotyczyć również naczyń w obrębie klatki piersiowej. Choroba Mondora to zapalenie żył piersiowo-nabrzusznych. Jest to rzadka choroba o nieznanej etiologii, która dotyka najczęściej kobiety w średnim wieku. Choroba Mondora objawia się powrózkowatymi zgrubieniami, które umiejscowione są na przebiegu żył w obrębie przedniej powierzchni klatki piersiowej. Zgrubieniom może towarzyszyć zaczerwienienie skóry i miejscowa bolesność podczas badania palpacyjnego. W przypadku zgrubień w obrębie piersi należy różnicować tę chorobę żył z nowotworem sutka. Leczenie choroby Mondora polega na stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz działającej przeciwzakrzepowo heparyny – miejscowo lub podskórnie.

Zakrzepica żył głębokich

Choroby żył często związane są z zakrzepicą w ich obrębie. W tym przypadku schorzenie wynika z powstania zakrzepu w układzie żył głębokich. Zakrzepica żył głębokich dotyczy najczęściej żył kończyn dolnych. Do tej choroby żył predysponuje: 

• otyłość;
• wiek > 40 r.ż.;
• urazy wielonarządowe, złamania w obrębie miednicy;
• długotrwałe unieruchomienie (np. lot samolotem powyżej 4h);
• nowotwory złośliwe;
• ciąża i połóg;
• antykoncepcja hormonalna i hormonalna terapia zastępcza.

Zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych najczęściej dotyczy żyły piszczelowej przedniej i tylnej oraz żył strzałkowych. Należy mieć świadomość, że zakrzepica żył głębokich może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Pacjenci mogą zgłaszać ból łydki podczas chodzenia, zauważalny może być obrzęk podudzia i jego bolesność uciskowa. Skóra może przyjmować kolor biały, ale w cięższym przebiegu choroby mamy do czynienia z tak zwanym bolesnym obrzękiem siniczym. Podstawą rozpoznania tej choroby żył jest wykonanie ultrasonograficznego testu uciskowego, który pozwala na zidentyfikowanie żyły wypełnionej skrzepliną. W leczeniu zastosowanie znajdują przede wszystkim heparyna i doustne leki przeciwkrzepliwe, takie jak antagoniści witaminy K (np. warfaryna, acenokumarol). 

Zakrzepica żyły wrotnej

Żyła wrotna to naczynie odpowiedzialne za doprowadzenie krwi żylnej z jelit do wątroby. W połowie przypadków nie daje się ustalić przyczyny zakrzepicy żyły wrotnej. Najczęstszą znaną przyczyną tego schorzenia jest marskość wątroby, czyli uogólnione uszkodzenie jej miąższu, które prowadzi do włóknienia narządu. Ostra zakrzepica żyły wrotnej objawia się silnym bólem brzucha, wzdęciami, a czasami również krwistą biegunką. Z kolei przewlekła zakrzepica żyły wrotnej objawia się przede wszystkim powiększeniem śledziony oraz obecnością żylaków przełyku, które mogą pękać i powodować krwawienie. Zakrzepica żyły wrotnej wymaga zastosowania leków przeciwkrzepliwych. Należy pamiętać o leczeniu choroby podstawowej, którą najczęściej jest marskości wątroby. 

Zakrzepica żył wątrobowych (Zespół Budda-Chiariego)

Istotą zespołu Budda-Chiariego jest upośledzenie odpływu krwi żylnej z wątroby. Najczęstszą przyczyną tego stanu jest właśnie zakrzepica żył wątrobowych. Przyczyną zakrzepicy żył wątrobowych mogą być nowotwory, przyjmowanie środków antykoncepcyjnych, ale także trombofilie, czyli wrodzone lub nabyte stany nadkrzepliwości, które predysponują do zakrzepicy. Ostra zakrzepica żył wątrobowych, która obejmuje wszystkie trzy żyły wątrobowe, objawia się silnym bólem brzucha, powiększenie wątroby i prowadzi do niewydolności tego narządu. Przewlekła zakrzepica żył wątrobowych objawia się przede wszystkim żółtaczką oraz wolno narastająca niewydolnością wątroby. W leczeniu zastosowanie znajdują leki przeciwkrzepliwe. Gdy przebieg choroby jest ciężki, konieczne może być przeszczepienie wątroby. 

Zespół dziadka do orzechów

Zespół dziadka do orzechów wynika z ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną (aorta jest główną tętnicą naszego organizmu, a tętnica krezkowa górna unaczynia jelito cienkie i część jelita grubego). Lewa żyła nerkowa znajduje się między tymi dwoma naczyniami i jest przez nie uciskana. Zespół dziadka do orzechów objawia się bólem brzucha, a czasami również obecnością białka i krwi w moczu. W celu potwierdzenia tego schorzenia wykonuje się badanie ultrasonograficzne. Zespół dziadka do orzechów zazwyczaj nie wymaga leczenia, jednak w bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy objawy są nasilone konieczne może być wszczepienie do żyły nerkowej specjalnego stentu, który będzie utrzymywał jej drożność.

Zespół Maya i Thurnera (zespół Cocketta)

Zespół Maya i Thurnera to kolejna choroba żył, która wynika z ucisku naczynia. Istotą tego schorzenia jest ucisk lewej żyły biodrowej przez lewą tętnicę biodrową i przyciśnięcie jej do piątego kręgu lędźwiowego. Zespół Maya i Thurnera jest czynnikiem ryzyka rozwoju zakrzepicy żył głębokich lewej kończyny dolnej. Ucisk na żyłę biodrową prowadzi do zastoju krwi żylnej w lewej kończynie dolnej, co predysponuje do powstania zakrzepów. Choroba ta objawia się bólem i obrzękiem lewej kończyny dolnej, który ustępuje w pozycji leżącej. Objawy mogą nasilać się podczas wysiłku fizycznego oraz w pozycji stojącej. Zespół Maya i Thurnera leczy się zazwyczaj wszczepieniem stentu do lewej żyły biodrowej, co umożliwia swobodny przepływ krwi żylnej. 

Wrodzone malformacje tętniczo-żylne

Choroby żył są mogą być również schorzeniami wrodzonymi. Wrodzone malformacje tętniczo-żylne nazywane są potocznie przetokami. Istotą tego schorzenia jest obecność nieprawidłowego połączenia między żyłą i tętnicą. Takie nieprawidłowe połączenia wynikają z zaburzeń rozwojowych, powstałych podczas życia płodowego. Wrodzone malformacje tętniczo-żylne najczęściej lokalizują się w miednicy i kończynach. Małe malformacje mogą być bezobjawowe, zaś większe powodują poszerzenie naczynia żylnego, które jest nieprawidłowo połączone z tętnicą. Kończyna, której dotyczy wrodzona malformacja może być obrzęknięta i bolesna. W zaawansowanych przypadkach mogą wystąpić nawet bolesne owrzodzenia, które wynikają z niedokrwienia kończyny (krew tętnicza niosąca tlen przedostaje się przez nieprawidłowe połączenie do żyły, co sprawia, że tkanki nie są odpowiednio zaopatrzone w tlen i substancje odżywcze). Wrodzone malformacje tętniczo-żylne leczy się zazwyczaj operacyjnie.

Przez Katarzyna Banaszczyk - Katarzyna Banaszczyk Autorem tekstu jest Katarzyna Banaszczyk, absolwentka kierunku lekarskiego Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK w Toruniu. W kręgu jej medycznych zainteresowań znajduje się dermatologia oraz choroby wewnętrzne, w szczególności endokrynologia.