Depresja

Depresja, określana też jako zaburzenia depresyjne to problem zdrowotny i społeczny występujący w każdej grupie wiekowej, w różnych kulturach i grupach etnicznych, u mężczyzn i u kobiet. Obniża jakość życia, wydajność w pracy i często stanowi duże obciążenie nie tylko dla osoby dotkniętej tą chorobą, ale też dla jej rodziny. Dowiedz się co to jest depresja, jakie ma depresja przyczyny, jakie są objawy depresji, rodzaje depresji i sposoby leczenia. 

Czy depresja to choroba?

Specjaliści nie są zgodni odnośnie tego, czy depresja to choroba czy zaburzenie. Ze względu na dużą liczbę rodzajów depresji, często używa się określenia “zaburzenia depresyjne”. 

Zwykle termin “zaburzenie” traktuje się w medycynie bardziej ogólnie, natomiast “choroba” musi mieć ściśle określone objawy, przyczynę, mechanizm rozwoju itp. Większość specjalistów nie ma wątpliwości, że depresja dwubiegunowa może być uznana za odrębną jednostkę chorobową, natomiast w przypadku depresji jednobiegunowej, niektórzy wolą określenie “zaburzenie”, które wskazuje, że jest to grupa różnych stanów charakteryzujących się nieprawidłowym funkcjonowaniem. 

Wiele osób zastanawia się też, czy depresja to choroba psychiczna. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 ujmuje tzw. epizod depresyjny oraz inne zaburzenia afektywne (zaburzenia nastroju) w dziale V “zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania”. W tym samym dziale znajdują się między innymi takie problemy zdrowotne, jak demencja w chorobie Alzheimera, zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z zażywaniem alkoholu, schizofrenia, zaburzenia schizoafektywne, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania, zaburzenia snu i wiele innych. 

Pomimo zawarcia depresji wśród zaburzeń i chorób psychicznych, niektórzy specjaliści zwracają uwagę, że tak naprawdę jest to choroba ogólnoustrojowa. Częste są objawy fizyczne depresji i jej współwystępowanie z chorobami somatycznymi. Depresja, a szczególnie nieleczona depresja zwiększa ryzyko wystąpienia chorób somatycznych i odwrotnie – cierpienie fizyczne i psychiczne związane z ciężką albo przewlekłą chorobą może doprowadzić do rozwoju depresji. Z chorobami nowotworowymi, chorobami układu krążenia, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, zakażeniem wirusem HIV i otyłością często współwystępuje depresja. Leczenie powinno wtedy obejmować nie tylko chorobę somatyczną, ale również depresję. 

Depresja – objawy

Istnieją różne rodzaje depresji czyli zaburzeń depresyjnych, które mogą charakteryzować się różnymi objawami. Depresja może też przebiegać w różnym nasileniu. Inne objawy będzie prezentować osoba, u której występuje lekka depresja, inne, jeśli jest to umiarkowana depresja, a jeszcze inaczej będzie zachowywać się i czuć osoba, u której jest to ciężka depresja. 

Tzw. epizod depresyjny (określenie według klasyfikacji ICD-10), czyli epizod dużej depresji (według amerykańskiej klasyfikacji DSM-V), to jest zwykle to, co mamy na myśli pod hasłem depresja. Definicja, według stosowanej w Europie klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) mówi, że epizod depresyjny, czyli depresja kliniczna to rodzaj zaburzenia afektywnego (zaburzenia nastroju), dla którego charakterystyczne są trzy podstawowe objawy:

• obniżony nastrój,
• utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania radości,
• zmniejszenie energii, które prowadzi do większej męczliwości i obniżenia aktywności.

Ponadto, występują dodatkowe objawy depresji:

• obniżenie koncentracji i uwagi,
• obniżenie pewności siebie i samooceny,
• poczucie winy i odczucie małej wartości,
• czarne, pesymistyczne widzenie przyszłości,
• myśli na temat albo próby skrzywdzenia samego siebie lub odebrania sobie życia,
• problemy ze snem,
• zmniejszony apetyt.

Obniżony nastrój mało zmienia się z dnia na dzień i zwykle nie wpływają na niego różne codzienne sytuacje. Może jednak zmieniać się w ciągu dnia i przeważnie wieczorem jest lepszy niż rano. 

Depresja kliniczna może różnie objawiać się u różnych osób, a szczególnie depresja u nastolatków charakteryzuje się często nietypowymi objawami. U niektórych osób lęk, stres i spowolnienie ruchowe są bardziej widoczne niż typowe objawy depresji. Bywa też, że zmiany nastroju są maskowane przez inne cechy, takie jak irytacja, nadużywanie alkoholu, próby zwracania na siebie uwagi, zwiększenie występujących wcześniej fobii i objawów obsesyjnych albo wysoki lęk o swoje zdrowie (hipochondria). 

Aby depresja kliniczna została zdiagnozowana, objawy depresji powinny trwać co najmniej dwa tygodnie, jednak jeśli dolegliwości są bardzo silne i szybko się nasilają, można ją zdiagnozować po krótszym czasie. 

Depresja – objawy fizyczne 

Objawy depresji czasem dzieli się na somatyczne objawy depresji oraz psychiczne. Do somatycznych objawów, czyli związanych z biologią organizmu należą między innymi utrata zainteresowań oraz niezdolność do czerpania przyjemności z aktywności, które wcześniej dana osoba lubiła. To, co normalnie sprawiało przyjemność, u osoby, która zachorowała na depresję nie budzi już żadnych emocji. Stan taki nazywa się anhedonią. Występują też zaburzenia snu. Osoby z depresją często budzą się dwie albo więcej godzin wcześniej niż zwykle. Ponadto, często widoczne jest nasilenie objawów depresji w godzinach porannych, spowolnienie psychomotoryczne lub podniecenie ruchowe (tzw. agitacja) oraz zmniejszenie libido. Do somatycznych objawów depresji należy też obniżenie apetytu oraz utrata wagi (często definiowana jako spadek co najmniej 5% masy ciała w ciągu miesiąca). Jeśli wyraźne jest występowanie jednocześnie około czterech wymienionych symptomów, można postawić diagnozę zespołu somatycznego.

Czasem występują również inne objawy somatyczne depresji. Należy do nich między innymi pogorszenie kondycji, męczliwość, uczucie ogólnego osłabienia albo poczucie nieokreślonej choroby. Objawy depresji obejmują też zmiany w podstawowej emocjonalności – podwyższa się poziom lęku, osoba w depresji często jest drażliwa, ma trudności z kontrolą swoich reakcji emocjonalnych i cechuje ją duża zmienność nastrojów. Mimo że może sprawiać to wrażenie objawów psychicznych, ze względu na ich biologiczne podłoże, można zaliczyć je do objawów fizycznych.

Ponadto, poza wczesnym budzeniem się, w depresji mogą występować również inne zaburzenia snu. Czasem jest to sen przerywany wybudzeniami, płytki sen, koszmary senne albo przeciwnie – zanik marzeń sennych. Niektóre osoby w depresji śpią więcej niż normalnie i czują senność w ciągu dnia. Mimo że ich sen trwa długo, nie mają koszmarów ani niespokojnych snów i teoretycznie ich sen jest dobrej jakości, nie daje im on poczucia wyspania i regeneracji sił. Objawy depresji to też między innymi napięcie psychiczne, niepokój i lęk po wybudzeniu ze snu. 

Fizyczne objawy depresji to też dolegliwości bólowe. Osoby w depresji często skarżą się na bóle głowy, karku, szyi, bóle mięśniowe innych części ciała, brzucha lub stawów. 

Czasem występują także dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Poza występującą często utratą apetytu, może być to symptom przeciwny – większy apetyt, albo też bardzo zmienny apetyt. Często występuje spadek masy ciała, ale niektóre osoby w depresji przeciwnie – zwiększają swoją wagę. Ponadto, u osób w depresji mogą występować takie objawy, jak nudności, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia, zgaga, zaparcia albo biegunki. 

Ze względu na mnogość objawów i ich ciężkie nasilenie w niektórych przypadkach, czasem trudno jest uwierzyć, jak depresja zmienia człowieka. 

Niektórzy specjaliści są zdania, że podział objawów depresji na somatyczne i psychiczne jest sztuczny, ponieważ tak naprawdę wszystkie objawy depresji są związane z biologicznym zaburzeniem funkcjonowania organizmu. 

Lekka depresja, umiarkowana depresja czy ciężka depresja?

Ze względu na nasilenie objawów depresji, klasyfikacja ICD-10 rozróżnia lekką (łagodną) depresję, umiarkowaną depresję oraz ciężką (głęboką) depresję. Głęboka depresja może występować bez objawów psychotycznych albo z objawami psychotycznymi (depresja psychotyczna). Określając stopień nasilenia depresji bierze się pod uwagę między innymi liczbę objawów, ich rodzaj i nasilenie, a także to, jak dana osoba funkcjonuje w codziennym życiu. 

Jakie objawy ma łagodna depresja? Definicja mówi, że lekka depresja może być zdiagnozowana, jeśli u pacjenta występują co najmniej dwa objawy podstawowe i co najmniej dwa objawy dodatkowe. Powinny one występować przez co najmniej dwa tygodnie i żaden z objawów nie może mieć dużego nasilenia. Osoba, u której występuje łagodna depresja czuje zwykle stres z powodu swoich dolegliwości i ma pewne trudności z produktywnością w pracy oraz w aktywnościach społecznych, takich jak w rodzinie czy w towarzystwie znajomych, jednak mimo to jest w stanie w miarę normalnie funkcjonować. 

Umiarkowana depresja objawia się co najmniej dwoma podstawowymi symptomami oraz co najmniej trzema symptomami dodatkowymi. Niektóre objawy zwykle mają duże nasilenie, jednak umiarkowaną depresję można zdiagnozować również jeśli objawy nie są silne, ale jest ich dużo. Dolegliwości powinny trwać przynajmniej około dwa tygodnie. Osoba z depresją kliniczną w umiarkowanym nasileniu zwykle ma duże trudności w kontynuowaniu społecznych, zawodowych i rodzinnych aktywności. 

Jeśli u pacjenta występuje głęboka depresja, zwykle widoczne są u niego bardzo silne dolegliwości albo pobudzenie ruchowe. Przeważnie bardzo wyraźne są poczucie bezwartościowości i utrata wiary w siebie a jeśli jest to bardzo ciężka depresja, istnieje duże ryzyko popełnienia samobójstwa. Głęboka depresja prawie zawsze łączy się też z zespołem somatycznym. 

Aby ciężka depresja została zdiagnozowana, muszą być obecne wszystkie trzy podstawowe objawy oraz co najmniej cztery objawy dodatkowe, spośród których przynajmniej niektóre powinny być bardzo nasilone. Warto jednak pamiętać, że jeśli pacjent wykazuje duże podniecenie ruchowe (agitację) albo duże wycofanie i spowolnienie, może nie być chętny albo nie być w stanie rozmawiać szczegółowo o wszystkich swoich dolegliwościach. W takim przypadku diagnoza ciężkiej depresji również może być postawiona. 

Ciężka depresja może być zdiagnozowana również jeśli objawy nie trwają dwóch tygodni, ale są bardzo nasilone albo bardzo szybko się pojawiły. Osoby w głębokiej depresji przeważnie nie są w stanie brać udziału w aktywnościach społecznych, zawodowych ani w życiu rodzinnym, poza bardzo ograniczonym zakresem. 

Depresja – objawy neurologiczne

Mimo że klasyfikacja chorób ICD-10 nie wskazuje na objawy neurologiczne depresji, niektórzy naukowcy zwracają uwagę, że takie symptomy istnieją. Andres M Kanner w 2004 roku postawił pytanie, czy depresja to choroba neurologiczna z objawami psychiatrycznymi? 

Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego albo innych urządzeń do neuroobrazowania wykazują, że u osób z ciężką depresją o nieznanej przyczynie albo z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym (depresja dwubiegunowa) częste są objawy neurologiczne depresji. U pacjentów takich zaobserwowano zmniejszenie objętości wielu obszarów mózgu, między innymi formacji hipokampa, odpowiadającego za pamięć, ciała migdałowatego, biorącego udział w reakcjach emocjonalnych oraz kory śródwęchowej, która współpracuje z formacją hipokampa i również bierze udział w procesach pamięciowych. Zmniejszenie objętości występuje też w różnych obszarach płatów czołowych, które odpowiadają za wyższe procesy myślowe, takie jak podejmowanie decyzji, planowanie, ocenę emocji i sytuacji oraz w jądrach podstawnych, które pełnią funkcje związane z między innymi z kontrolą ruchów, emocjami i uczeniem się. Ponadto, w obszarach tych oraz w jądrach wzgórza wykazano nieprawidłowy przepływ krwi i aktywność metaboliczną. 

Podobne zmiany w mózgu zaobserwowano u pacjentów, u których depresja związana jest różnymi neurologicznymi zaburzeniami, takimi jak udar, choroba Parkinsona, padaczka, choroba Alzheimera. Co więcej, wyniki badań wskazują też, że depresja zwiększa ryzyko wystąpienia niektórych chorób neurologicznych (między innymi padaczki, udaru mózgu i choroby Parkinsona) oraz jest czynnikiem, który negatywnie wpływa na przebieg chorób neurologicznych. To wszystko wskazuje na to, że depresja ma pewne znamiona choroby neurologicznej. 

Depresja a nerwica

Depresja bardzo często współwystępuje z objawami zaburzeń lękowych, potocznie nazywanymi nerwicą. W przebiegu depresji najczęściej jest to tzw. lęk wolnopłynący czyli przewlekły, nieokreślony lęk, który od czasu do czasu się nasila. Chorzy często sami nie są w stanie określić czego się boją. Czują jednak, że coś im zagraża i że coś złego może się stać im albo ich bliskim. Dosyć często w przebiegu depresji występują też napady paniki. 

Depresja i nerwica występują jednocześnie nie tylko u pacjentów z depresją. Również u osób, u których zdiagnozowano zaburzenia lękowe mogą pojawiać się objawy depresji. Czasem trudno jest określić, czy jest to depresja z objawami lękowymi czy zaburzenia lękowe z objawami depresyjnymi.  

Depresja – przyczyny

Przyczyny depresji są bardzo złożone. Znaczenie mają czynniki zarówno biologiczne (zmiany chemiczne w mózgu oraz predyspozycje genetyczne), jak i psychologiczne i społeczne. Relacje przyczynowo-skutkowe między poszczególnymi czynnikami są trudne do jednoznacznego określenia i często nie wiadomo skąd się bierze depresja u danej osoby i które czynniki u danego pacjenta przyczyniły się do rozwoju zaburzenia w większym a które w mniejszym stopniu. 

Depresja endogenna i depresja reaktywna

Ze względu na przyczynę depresję czasem dzieli się na dwa rodzaje: depresja endogenna i depresja reaktywna (egzogenna). Depresja endogenna spowodowana jest czynnikami biologicznymi – zaburzeniami hormonalnymi lub zaburzeniami neuroprzekaźnictwa w mózgu, głównie serotoniny, noradrenaliny i dopaminy. Depresja reaktywna rozwija się natomiast jako reakcja psychologiczna na trudną sytuację życiową, na przykład śmierć bliskiej osoby, konflikty w relacjach z rodziną, przewlekły stres spowodowany presją w pracy, problemy finansowe, uczestnictwo w wypadku itp. 

W ostatnich latach specjaliści jednak coraz częściej zwracają uwagę, że podział ten jest zbyt dużym uproszczeniem, ponieważ tak naprawdę czynniki biologiczne i psychologiczne zwykle występują łącznie i wzajemnie się przenikają. 

Depresja – testy

Lekarze psychiatrzy zajmują się diagnozą choroby, jaką jest depresja. Test psychometryczny, poza wywiadem, czyli rozmową z pacjentem może pomóc w określeniu czy mamy do czynienia z tą chorobą. Inwentarz depresji Becka to najbardziej popularny test. Depresja nie może być zdiagnozowana tylko na podstawie tego testu, ale jego powszechna dostępność umożliwia samodzielną ocenę swojego samopoczucia i swoich objawów. Wynik wskazujący na depresję powinien skłonić do wizyty u specjalisty. 

Inne testy, wykorzystywane w diagnostyce depresji to między innymi Skala depresji Hamiltona, Skala depresji Montgomery-Asberg, Inwentarz depresji dziecięcej, Geriatryczna skala depresji Yesavage’a, Skala samooceny depresji Zunga.

Depresja – rodzaje

Epizod depresyjny to nie jedyna depresja. Rodzaje depresji są różne. Niektóre znajdują się w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, a niektóre nazwy funkcjonują tylko w innych powszechnych źródłach albo w mowie potocznej.

Depresja psychotyczna

Jak wspomniane wcześniej, ciężka depresja kliniczna może przebiegać z objawami psychotycznymi. Jest to tzw. depresja psychotyczna, inaczej depresja urojeniowa. Aby depresja urojeniowa została zdiagnozowana, pacjent musi spełniać kryteria głębokiej depresji, a także mieć urojenia, omamy (halucynacje) lub osłupienie depresyjne. Urojenia są to błędne i silne przekonania, które w przypadku depresji zwykle dotyczą grzechów, kary, nadchodzących nieszczęść itp. Na przykład chory na depresję psychotyczną może być przekonany, że popełnił jakieś przestępstwo, za które czeka go kara, że wkrótce wydarzy się jakaś katastrofa, że stracił majątek i żyje na granicy ubóstwa (urojenie zubożenia) albo że choruje na jakąś ciężką chorobę (urojenie hipochondryczne). Halucynacje w depresji psychotycznej mogą być słuchowe lub węchowe. Pacjent może słyszeć potępiające go i szydzące z niego głosy lub czuć zapach zgnilizny albo rozkładającego się ciała. Depresja urojeniowa może też objawiać się znacznym spowolnieniem ruchowym albo osłupieniem (stuporem). Osoba w takim stanie nie porusza się, nie mówi i nie reaguje na bodźce zewnętrzne. 

Depresja popsychotyczna

Depresja popsychotyczna, inaczej depresja poschizofreniczna to depresja, która rozwija się w trakcie łagodzenia objawów lub po ustąpieniu ostrych objawów psychozy w przebiegu schizofrenii. Pacjent wciąż wykazuje wtedy objawy schizofrenii, ale nie są już tak silne jak wcześniej. Zwykle są to objawy negatywne, takie jak wycofanie społeczne, spowolnienie ruchowe, ubogie wypowiedzi, brak zainteresowań, ale depresja poschizofreniczna może też wiązać się z objawami pozytywnymi schizofrenii, tzn. objawami wytwórczymi, takimi jak halucynacje i urojenia. Bardziej wyraźne od objawów schizofrenii są jednak objawy depresji. 

Depresja popsychotyczna rzadko ma głębokie nasilenie, ale mimo to, istnieje podwyższone ryzyko popełnienia samobójstwa przez osobę w tym stanie. 

Depresja poschizofreniczna może być psychologiczną reakcją na epizod psychozy, ale tak naprawdę często trudno jest określić, czy są to nowe objawy, czy może występowały już wcześniej, ale były trudne do zauważenia w trakcie ostrej psychozy. Często nie jest jasne, które objawy pacjenta spowodowała depresja. Leki neuroleptyczne albo sama schizofrenia również mogą bowiem wywołać podobne symptomy.  

W klasyfikacji ICD-10 depresja poschizofreniczna znajduje się w dziale schizofrenii, a nie w dziale zaburzeń nastroju tak jak inne rodzaje depresji. W amerykańskiej klasyfikacji DSM-V zaburzenie to nie występuje. 

Depresja dwubiegunowa

Depresja dwubiegunowa, zwana też chorobą afektywną dwubiegunową lub zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym charakteryzuje się występowaniem nawracających epizodów depresji oraz epizodów manii lub hipomanii. Objawy epizodu depresji są podobne jak przy zwykłej, tzn. jednobiegunowej depresji, natomiast mania jest przeciwieństwem depresji. Pacjent w trakcie epizodu manii ma nadmierne poczucie radości i szczęścia, ma dużo energii i jest nadpobudliwy. Czasem może być drażliwy a nawet agresywny. Może też mieć tendencję do dominacji i narzucania innym własnej woli. Często występuje słowotok i bywa, że jego wypowiedzi są nielogiczne i niezrozumiałe, ponieważ gonitwa myśli jaka występuje w trakcie epizodu manii sprawia, że chory podczas jednej wypowiedzi łączy wiele niezwiązanych ze sobą wątków. Objawem manii jest też zmniejszona potrzeba snu i brak poczucia zmęczenia. Niektórzy podejmują ryzykowne i niekontrolowane działania, takie jak szybka jazda samochodem, bójki, seks bez zabezpieczenia z przypadkowymi osobami, nadużywanie substancji psychoaktywnych czy uprawianie gier hazardowych na duże kwoty pieniędzy. Co więcej, osoba w trakcie epizodu manii ma znacznie podwyższone poczucie własnej wartości, zbyt optymistycznie patrzy na teraźniejszość i przyszłość i nie ma świadomości, że ma objawy choroby. Mogą też pojawić się objawy psychotyczne na przykład w postaci urojeń o swojej wyjątkowości i wielkiej mocy. 

W trakcie epizodu hipomaniakalnego objawy są podobne, ale jest ich mniej i są znacznie mniej nasilone, a pacjent ma przynajmniej częściową kontrolę nad swoim zachowaniem.

W przebiegu depresji dwubiegunowej może też pojawić się epizod mieszany, polegający na występowaniu jednocześnie objawów depresji oraz objawów manii albo hipomanii. Na przykład osoba chora może wykazywać spowolnienie ruchowe a jednocześnie mieć gonitwę myśli albo czuć smutek i brak sensu życia a jednocześnie być pobudzona ruchowo. 

Pierwsze objawy depresji dwubiegunowej mogą być trudne do zauważenia. Bywa, że zanim pojawi się pierwszy epizod manii, pacjent przechodzi przez kilka epizodów depresji. Depresja dwubiegunowa może też rozpocząć się epizodem hipomanii, w trakcie którego osoba jest szczęśliwa, optymistyczna, towarzyska i ani ona, ani jej otoczenie nie odbierają tego jako objawy choroby. 

Epizody manii zwykle zaczynają się nagle i trwają od 2 tygodni do 4-5 miesięcy. Epizody depresji z reguły są dłuższe i trwają około 6 miesięcy, ale rzadko dłużej niż rok. Częstość pojawiania się objawów depresji dwubiegunowej może być bardzo różna. U niektórych chorych występuje mniej więcej jeden lub kilka epizodów rocznie, ale może też pojawiać się jeden epizod na kilka lat. Pomiędzy epizodami z reguły występują okresy remisji, w trakcie których chory nie ma żadnych objawów choroby albo tylko niewielkie, ale bywa też, że epizody przechodzą jeden w drugi, nawet w ciągu tygodnia albo jednego dnia lub kilku godzin. 

Depresja maniakalna

Depresja maniakalna, opisana w klasyfikacji ICD-10 jako epizod maniakalny charakteryzuje się takimi objawami, jak mania albo hipomania w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Depresja maniakalna może być jednak zdiagnozowana tylko w przypadku pojedynczego epizodu chorobowego. Jeśli pacjent przechodził już wcześniej epizod depresyjny, epizod manii, hipomanii albo mieszany, należy zdiagnozować depresję dwubiegunową. 

Depresja nerwicowa

Pod pojęciem “depresja nerwicowa” stoi zaburzenie nastroju, które specjaliści nazywają dystymią. Można powiedzieć, że jest to przewlekła bardzo łagodna depresja. Osoby, które zmagają się z tym zaburzeniem nie spełniają kryteriów depresji klinicznej, nawet o łagodnym nasileniu, jednak przez długi czas, często kilka lat doskwiera im obniżony nastrój. Zwykle takie osoby mają okresy dni albo tygodni, kiedy czują się dobrze, jednak przez większość czasu (często wiele miesięcy z rzędu) czują się zmęczeni, zdołowani, wszystko sprawia im wysiłek, nic ich nie cieszy i mają problemy ze snem. Depresja nerwicowa nie zaburza jednak znacząco funkcjonowania w codziennym życiu. 

Depresja lękowa

Jak wspomniane wcześniej, depresja i nerwica, czyli zaburzenia lękowe bardzo często występują jednocześnie. Pod pojęciem “depresja lękowa” można rozumieć depresję, która występuje łącznie z jakimś zaburzeniem lękowym albo obecne w klasyfikacji ICD-10 mieszane zaburzenie lękowo-depresyjne. Diagnozę taką stosuje się, gdy występują zarówno objawy lęku, jak i depresji, ale żadne nie są wyraźnie dominujące i ani objawy lękowe, ani objawy depresji nie są na tyle silne, aby można było postawić diagnozę depresji albo diagnozę zaburzenia lękowego (nerwicy). Można więc powiedzieć, że występują jednocześnie bardzo lekka depresja i nerwica. 

Depresja lękowa, rozumiana jako depresja kliniczna współwystępująca z zaburzeniem lękowym, najczęściej występuje łącznie z zespołem lęku napadowego, zespołem lęku uogólnionego, fobią społeczną, zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym albo zespołem stresu pourazowego (PTSD). 

Depresja maskowana

Depresja maskowana, opisywana też jako ukryta depresja to taki rodzaj depresji, w którym typowe objawy tej choroby są przykryte (maskowane) przez inne symptomy. Ukryta depresja to zwykle nieleczona depresja. Objawy mogą sugerować chorobę somatyczną, ponieważ często obejmują różnego rodzaju bóle, na przykład bóle głowy, bóle mięśni, bóle serca. Osoby zmagające się z takimi objawami trafiają zwykle do lekarza rodzinnego i dopiero gdy badania nie wykryją żadnej choroby somatycznej, rozważa się zaburzenie psychiczne. Depresja maskowana może się też objawiać problemami w trawieniem, skokami ciśnienia, zaburzeniem cyklu miesiączkowego, zawrotami głowy, zespołem niespokojnych nóg, swędzeniem skóry i innymi symptomami fizycznymi. Mogą też występować objawy zaburzeń lękowych oraz problemy ze snem (np. bezsenność albo nadmierna senność). U niektórych osób ukryta depresja objawia się zaburzeniami zachowania, takimi jak nadużywanie leków, alkoholu albo innych substancji psychoaktywnych. 

Typowe objawy depresji, takie jak obniżony nastrój, zmęczenie czy utrata zainteresowań również z reguły są obecne w depresji maskowanej, jednak duże nasilenie innych objawów sprawia, że objawy te mogą być trudne do zaobserwowania. 

W klasyfikacji ICD-10 nie występuje oddzielna jednostka chorobowa zwana depresją maskowaną czy depresją ukrytą. Schorzenie to diagnozuje się jako “inne epizody depresyjne”.

Depresja wysokofunkcjonująca

Depresja wysokofunkcjonująca to pojęcie, które nie występuje w klasyfikacji ICD-10, ale potocznie mówi się tak o depresji, która jest trudna do zaobserwowania, ponieważ cierpiące na nią osoby na pierwszy rzut oka nie wykazują objawów zaburzenia. Funkcjonują normalnie w pracy, w towarzystwie mogą się uśmiechać i sprawiać wrażenie mających dobry nastrój, ale w rzeczywistości wszystko to przychodzi im z trudem i często próbują ukryć swoje cierpienie psychiczne. U takich osób często można postawić diagnozę łagodnej depresji (łagodny epizod depresji). Depresja wysokofunkcjonująca bywa też utożsamiana z depresją maskowaną, ponieważ takie osoby również często dobrze funkcjonują w życiu codziennym i nie widać u nich typowych objawów depresji. 

Depresja atypowa

Depresja atypowa, obecna w klasyfikacji ICD-10 jako “inne epizody depresyjne” charakteryzuje się objawami nietypowymi dla zwykłego epizodu depresji. Jedną z charakterystycznych cech dla depresji atypowej jest reaktywność nastroju, to znaczy w przeciwieństwie do osób cierpiących na typową depresję, osoby zmagające się z depresją atypową można przynajmniej w pewnym zakresie rozweselić i poprawić ich nastrój pozytywnymi bodźcami. Depresja atypowa objawia się też pewnymi symptomami odwrotnymi do tych, które występują w typowej depresji. W typowej depresji częsty jest spadek apetytu, natomiast w depresji atypowej – wzrost apetytu. Osoby z typową depresją często cierpią na bezsenność, natomiast w atypowej depresji częsta jest nadmierna senność. Poczucie winy zwykle nie występuje w atypowej depresji, natomiast często występuje nadmierna wrażliwość na odrzucenie przez innych ludzi. Ponadto, osoby z atypową depresją często odczuwają ociężałość w nogach i ramionach. 

Depresja nawracająca

Depresja nawracająca charakteryzuje się występowaniem powtarzających się epizodów depresji. Mogą być to epizody łagodnej depresji, umiarkowanej lub ciężkiej. Epizody trwają zwykle od 3 do 12 miesięcy a pierwszy epizod najczęściej pojawia się po 40. roku życia. 

Depresja alkoholowa

Depresja alkoholowa nie występuje w klasyfikacji chorób ICD-10, ale pod tym pojęciem potocznie rozumie się współwystępowanie depresji oraz uzależnienia od alkoholu. Rozwój depresji alkoholowej może przebiegać dwojako, to znaczy depresja może być skutkiem albo przyczyną alkoholizmu.

W większości przypadków depresja alkoholowa rozwija się jako skutek alkoholizmu. Mają tu miejsce dwa mechanizmy – biologiczny i psychologiczny. Nadużywanie alkoholu powoduje zmiany w systemach neuroprzekaźników w mózgu, głównie w układzie serotoninergicznym. Układ ten bierze udział w regulacji picia alkoholu i mechanizmie uzależnienia, a jego nieprawidłowe funkcjonowanie może też prowadzić do powstawania objawów depresji. Duże znaczenie mają jednak również czynniki psychologiczne. Alkoholizm często prowadzi do rozpadu lub pogorszenia relacji z bliskimi osobami, utraty pracy, problemów finansowych i innych trudności życiowych. Depresja często pojawia się, kiedy osoba uzależniona od alkoholu zda sobie sprawę do czego doprowadził ją alkohol i w jak trudnej sytuacji się znalazła. 

Depresja może być też przyczyną alkoholizmu. Niektóre osoby, nie potrafiąc inaczej poradzić sobie ze spadkiem nastroju, zmęczeniem i innymi objawami depresji, sięga po alkohol, co po pewnym czasie prowadzi do rozwoju uzależnienia. 

U niektórych osób trudno jest jednak stwierdzić, czy to depresja była pierwsza czy alkoholizm. Objawy depresji i uzależnienie od alkoholu wzajemnie się wzmacniają i sprawiają, że trudny przebieg ma taka depresja. Leczenie powinno obejmować zarówno problem alkoholowy, jak i depresję, niezależnie co jest pierwotną przyczyną. 

Innym problemem jest depresja po odstawieniu alkoholu. Zaprzestanie picia u osoby uzależnionej wywołuje zespół abstynencyjny. Pojawiają się wtedy między innymi drżenia mięśniowe, zaburzenia czynności serca, potliwość, zaburzenia snu, nudności, wymioty, bóle głowy, a także właśnie depresja. Leki w takim przypadku z reguły jednak nie są konieczne, ponieważ depresja po odstawieniu alkoholu przeważnie ma łagodny przebieg i mija w ciągu 2-4 tygodni. 

Depresja po odstawieniu alkoholu może też pojawić się w późniejszym okresie, u osób, które już od pewnego czasu zachowują abstynencję. W takim przypadku istnieje ryzyko, że osoba zmagająca się z objawami depresji ponownie sięgnie po alkohol. 

Depresja ciążowa

Według różnych danych depresja w ciąży dotyka od kilku do kilkunastu procent kobiet. Objawy są podobne jak w typowym epizodzie depresyjnym. Kobieta jest przygnębiona, traci zainteresowanie tym co wcześniej sprawiało jej przyjemność, wciąż czuje zmęczenie, może też mieć problemy ze snem, z apetytem oraz poczucie winy i niską samoocenę. Depresja w ciąży często jest niezdiagnozowana, ponieważ jej objawy przez samą kobietę oraz jej otoczenie brane są za wynik zmian hormonalnych. Rzeczywiście zmiany hormonalne mogą prowadzić do spadku nastroju, ale jeśli złe samopoczucie nie jest przeplatane okresami dobrego samopoczucia i objawy trwają co najmniej dwa tygodnie albo są bardzo silne, konieczna jest wizyta u specjalisty, ponieważ może być to depresja. Jak leczyć to zaburzenie w ciąży? Najczęściej proponuje się psychoterapię, a rzadziej leki antydepresyjne, ze względu na przenikanie ich do organizmu dziecka. Przed zastosowaniem leków zawsze należy rozważyć potencjalne ryzyko oraz korzyści dla matki i dziecka. Grupy wsparcia mogą być też pomocne w leczeniu choroby jaką jest depresja. Forum internetowe dla mam i przyszłych mam również może dać kobiecie wsparcie oraz poczucie, że nie tylko ona zmaga się z takimi trudnościami.

Depresja ciążowa, zwłaszcza jeśli jest to nieleczona depresja, może prowadzić do przedwczesnego porodu i niższej masy urodzeniowej dziecka, dlatego konieczne jest jak najwcześniejsze wdrożenie terapii.

Depresja w ciąży może mieć kilka przyczyn. Do jej rozwoju mogą przyczynić się zmiany hormonalne, jakie zachodzą w organizmie kobiety w trakcie ciąży a także czynniki psychologiczne, takie jak trudności z odnalezieniem się w nowej sytuacji, obawy związane z porodem, lęki o zdrowie swoje i swojego dziecka. Na depresję w ciąży częściej chorują kobiety, które już wcześniej miały epizody depresji. Bardziej narażone są także te kobiety, które mają problemy w relacjach z partnerem, słabe relacje z matką, problemy finansowe, albo ich ciąża jest zagrożona lub była nieplanowana. 

Depresja poporodowa

Szacuje się, że u kilkunastu procent kobiet, które niedawno urodziły dziecko rozwija się depresja poporodowa. Objawy obejmują, podobnie jak przy typowym epizodzie depresji, między innymi smutek, utratę zainteresowań i spadek energii. Częste jest też poczucie winy i przekonanie, że nie spełnia się odpowiednio swoich rodzicielskich obowiązków. Rodzice martwią się nadmiernie swoimi trudnościami w opiece nad dzieckiem, czasem też doskwiera im silny lęk o swoje dziecko – o to, że zachoruje na poważną chorobę albo że stracą je z powodu nagłej śmierci łóżeczkowej lub dlatego, że nie potrafią odpowiednio się nim zaopiekować. Ponadto, często występuje pesymizm, zmęczenie, zaburzenia snu i apetytu, a w ciężkich przypadkach depresji poporodowej, również myśli lub próby skrzywdzenia samego siebie lub dziecka. 

Depresja poporodowa, wbrew nazwie, może rozwinąć się także u ojców oraz u osób, które adoptowały dziecko. Przyjmuje się, że diagnoza może być postawiona, jeśli objawy trwają co najmniej 2 tygodnie i pojawiły się w ciągu 6 tygodni od urodzenia (lub przysposobienia) dziecka. W razie pojawienia się objawów, psycholog albo psychiatra, może ocenić czy jest to depresja. Test EPDS może być jednak dodatkową pomocą. Jest to Edynburska Skala Depresji Poporodowej – test składający się z 10 krótkich pytań, pomagający samodzielnie określić, czy rozwinęła się depresja poporodowa.

Co, jeśli jest to depresja? Jak pomóc w takiej sytuacji? Przede wszystkim zapewnić wsparcie, nie oceniać takiej osoby i starać się nie pogłębiać u niej poczucia winy. Można zaproponować pomoc w codziennych obowiązkach, aby odciążyć mamę lub tatę. Nastrój może poprawić aktywność fizyczna lub kontakt z przyrodą, jeśli jest to łagodna depresja. Forum internetowe albo grupy wsparcia również mogą pomóc poradzić sobie z emocjami. Nie należy jednak zapominać o kontakcie ze specjalistą, zwłaszcza jeśli jest to umiarkowana albo głęboka depresja. Specjaliści z reguły proponują psychoterapię, a jeśli nie przyniesie ona poprawy lub osoba zmagająca się z depresją poporodową nie jest zainteresowana taką formą leczenia, należy rozważyć leki przeciwdepresyjne. 

Depresja starcza

Depresja starcza, czyli depresja u osób starszych jest dosyć częstą przypadłością. Program Zapobiegania Depresji w Polsce na Lata 2016-2020, poza młodzieżą i kobietami w okresie okołoporodowym, skierowany jest szczególnie właśnie do osób w podeszłym wieku, jako do jednej z grup o podwyższonym ryzyku zachorowania na depresję. 

Badanie Polsenior przeprowadzone w latach 2007-2011 wykazało, że w grupie 55-59 lat depresja występowała u 20% polskiej populacji, u osób w wieku 65-79 lat u 25%, a u osób w wieku 80 i więcej lat – u 33% populacji. Niestety często jest to nieleczona depresja. Objawy u osób starszych mają swoją specyfikę, co jest jedną z przyczyn trudności w rozpoznaniu tej choroby. 

Osoby starsze rzadko skarżą się na obniżenie nastroju. Dosyć często zgłaszają natomiast somatyczne objawy depresji, takie jak dolegliwości bólowe, uczucie duszności, zawroty głowy, kołatanie serca, zaparcia, czasem biegunki (depresja maskowana). Ponadto, depresja starcza może przypominać fizjologiczne zmiany związane ze starzeniem się. Przykładem są utrata zainteresowań, radości z życia, zmniejszenie chęci do kontaktów społecznych, brak energii, większa męczliwość, problemy ze snem i apetytem. Objawy takie, przez samych pacjentów oraz ich rodziny często nie są rozpoznawane jako symptomy depresji, ale traktowane jako zmiany związane z wiekiem i z tego powodu bagatelizowane. Depresja u osób starszych często współwystępuje też ze schorzeniami somatycznymi oraz z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak stany lękowe czy otępienie. Na to nakładają się czynniki psychologiczne i społeczne, takie jak utrata pracy, przejście na rentę albo emeryturę, śmierć partnera, samotność, brak zainteresowania ze strony rodziny. Objawy depresji mogą być też skutkiem ubocznym leków przyjmowanych w celu leczenia chorób somatycznych. To wszystko wpływa na trudności diagnostyczne w tej grupie pacjentów. 

Depresja u osób starszych często związana jest z poczuciem beznadziejności, myślami o śmierci i lękiem. Pojawiają się też zaburzenia funkcji poznawczych, głównie w postaci problemów z pamięcią. Dla depresji starczej (jeśli pierwszy epizod pojawił się po 60. roku życia) charakterystyczne jest też częstsze niż w innych grupach wiekowych występowanie objawów psychotycznych. Mogą być to urojenia dotyczące między innymi narządów, na przykład pacjent może mieć poczucie, że jego przewód pokarmowy albo nerki nie pracują. Osoby starsze chorujące na depresję znacznie częściej popełniają samobójstwo niż młodsze osoby zmagające się z tym zaburzeniem. 

Depresja u osób starszych ma zwykle bardziej przewlekły przebieg i częściej występują nawroty. Pomimo leczenia, rzadziej udaje się uzyskać pełną remisję choroby niż u młodszych pacjentów. Często też objawy depresji poprzedzają wystąpienie otępienia. 

Pierwsze objawy depresji mogą wystąpić dopiero po 60. roku życia ale czasem jest to depresja nawracająca i pierwsze epizody występowały już w młodszym wieku. W takim przypadku przebieg depresji może wyglądać trochę inaczej, niż u tej samej osoby w przeszłości. 

Nieleczona depresja jest częsta u osób starszych również dlatego, że osoby w tym wieku często nie wiedzą, jakie są objawy depresji. Nie są świadome, że mogą potrzebować pomocy psychiatry, a nawet jeśli mają taką świadomość, niechętnie korzystają z konsultacji u tych specjalistów. 

U osób w podeszłym wieku częsta jest też dystymia, czyli wspomniana wcześniej bardzo łagodna depresja o przewlekłym charakterze. Występuje ona częściej u osób, które nie pracują, są rozwiedzione lub w separacji i może wynikać z niezdolności do przystosowania się do sytuacji. 

Bardziej narażone na depresję starczą są też osoby przebywające w zakładach opiekuńczych oraz te, które muszą sprawować opiekę nad przewlekle chorym bliskim, zwłaszcza z zespołem otępiennym. Objawy depresji może wyzwolić również przejście na emeryturę, odejście dorosłych dzieci z domu, śmierć małżonka albo przyjaciół w podobnym wieku. Ryzyko wystąpienia depresji zwiększają też czynniki biologiczne, takie jak przewlekłe choroby somatyczne, występowanie epizodów depresji w przeszłości, uzależnienia, depresja u bliskich krewnych. Często trudno jednak jednoznacznie określić dlaczego pojawiła się depresja. Przyczyny mogą nakładać się na siebie. Na przykład ciężkie albo przewlekłe choroby wpływają zarówno na sferę psychiczną, powodując lęk przed niesprawnością i śmiercią oraz utrudniając pełnienie ról społecznych, takich jak rola babci czy dziadka, jak i na sferę biologiczną, powodując przewlekły ból oraz wpływając na neuroprzekaźnictwo mózgowe. 

Znaczenie mają też czynniki chroniące przed wystąpieniem depresji, do których należy przede wszystkim wsparcie społeczne. Osoby starsze, które czują, że nie są same i mają w swoim otoczeniu zaufane osoby, rzadziej zapadają na depresję. 

Depresja u dzieci i depresja u młodzieży

Depresja nie jest zaburzeniem występującym tylko u dorosłych. Mogą na nią cierpieć nawet kilkulatki. Na depresję choruje ok. 2% dzieci i ok. 8% nastolatków. Wśród dzieci zaburzenie to występuje równie często u chłopców, jak i u dziewczynek, natomiast depresja nastolatków jest częściej stwierdzana u dziewcząt. 

Depresja dziecięca często objawia się dolegliwościami somatycznymi (depresja maskowana). Małe dzieci nie potrafią jeszcze mówić o swoich emocjach, ale ich problemy emocjonalne można zauważyć na podstawie takich objawów, jak bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki, bóle głowy, kołatania serca, duszność, częste zasłabnięcia lub omdlenia, moczenie nocne. Oczywiście mogą one być spowodowane schorzeniami somatycznymi, ale jeśli badania medyczne nie wykażą żadnych nieprawidłowości, należy wziąć pod uwagę depresję, zwłaszcza jeśli można zaobserwować również inne zmiany w zachowaniu dziecka.

Depresja u nastolatków charakteryzuje się natomiast często zachowaniami agresywnymi i autoagresywnymi, buntem wobec rodziców, nieprzestrzeganiem zasad w szkole itp. 

Dzieci i młodzież w depresji często są drażliwe, łatwo wpadają w złość i rozpacz. Ponadto, depresja u dzieci i nastolatków charakteryzuje się innymi, podobnymi objawami jak u dorosłych. Dziecko albo nastolatek w depresji jest smutne, przygnębione, płaczliwe. Traci zainteresowanie ulubionymi zabawami albo swoim hobby, nic go nie cieszy, jest znudzone i apatyczne. Nie ma energii, czuje się zniechęcone i nie chce podejmować codziennych obowiązków. Może odmówić wstawania wcześnie, chodzenia do szkoły, a w cięższych przypadkach nawet wychodzenia ze swojego pokoju i dbania o higienę osobistą. Wycofuje się z życia towarzyskiego i brakuje mu sił i chęci na kontakty z rówieśnikami, a czas spędza na graniu na komputerze lub oglądaniu telewizji. 

Depresja u dzieci i młodzieży objawia się też często nadmierną reakcją na uwagi i krytykę. Zwrócenie uwagi nawet na błahą sprawę i w delikatny sposób może wywołać u takiej osoby dużą złość lub rozpacz. Częsta jest też niska samoocena, pesymistyczne spojrzenie na rzeczywistość i swoją przyszłość, poczucie bycia niepotrzebnym i bezużytecznym oraz obwinianie się nawet za to, na co nie ma się wpływu. 

Ciężka depresja u młodzieży może występować z objawami psychotycznymi. Najczęściej są to omamy słuchowe, w postaci głosu, który krytykuje postępowanie osoby chorej, przekonuje ją o jej bezużyteczności a czasem nakazuje samookaleczenie lub popełnienie samobójstwa. Mogą też występować urojenia, czyli przekonania o swojej winie czy nadciągającej katastrofie. Depresja dziecięca rzadko wiąże się z takimi objawami. 

Depresja u dzieci i nastolatków często też współwystępuje z zaburzeniami lękowymi. Nierzadko jest to stały, nieokreślony lęk. Osobie chorej trudno wskazać przyczynę, mówi, że boi się, ale sama nie wie czego. 

Depresja może też skłaniać do podejmowania impulsywnych działań, nadużywania alkoholu albo zażywania innych środków psychoaktywnych, które pomagają młodej osobie złagodzić lęk i smutek. Może też dochodzić do samookaleczania (np. cięcie się ostrymi przedmiotami, przypalanie zapalniczką, drapanie, gryzienie), myśli samobójczych a w skrajnych sytuacjach do prób odebrania sobie życia. 

W przebiegu depresji u dzieci i nastolatków mogą też występować niecharakterystyczne objawy, takie jak zaburzenia koncentracji i problemy z zapamiętywaniem, które mogą prowadzić do gorszych wyników w nauce, a także pobudzenie psychoruchowe (wiercenie się, obgryzanie paznokci, trudności ze skupieniem na jednej czynności itp.).

Depresja dziecięca i depresja nastolatków może mieć wiele przyczyn. Jednym z czynników ryzyka jest występowanie depresji u rodziców. Może być to z jednej strony czynnik genetyczny, ponieważ dziecko może odziedziczyć predyspozycje do depresji, a z drugiej strony, rodzic w depresji ma trudności z zapewnieniem dziecku odpowiedniej opieki i spełnieniu jego potrzeb emocjonalnych. Depresja jest też częstsza u dzieci, które żyją w rodzinie, w której występują konflikty, które nie czują wsparcia i wystarczającej więzi ze swoimi rodzicami, są zaniedbywane, doświadczają przemocy albo molestowania seksualnego. Znaczenie mają też czynniki psychologiczne. Na depresję bardziej narażone są dzieci mające niską samoocenę, wysoki perfekcjonizm, słabe umiejętności radzenia sobie ze stresem albo niewystarczające umiejętności społeczne, które utrudniają im nawiązywanie bliskich relacji z rówieśnikami. Niektóre dzieci mają też depresyjne schematy myślenia, takie jak interpretowanie faktów i wydarzeń zawsze na swoją niekorzyść, co również sprzyja rozwojowi depresji.

Depresja u dzieci i młodzieży często rozwija się po trudnych wydarzeniach życiowych takich jak śmierć rodzica albo przyjaciela, rozwód rodziców, problemy w kontaktach z rówieśnikami, niespełniona miłość czy niepowodzenia w nauce. Przyczyny jednak przeważnie są złożone. To samo wydarzenie u osoby wrażliwej, mającej predyspozycje genetyczne do depresji albo słabe relacje z rodzicami może wywołać depresję, natomiast u innej osoby, która nie ma takich predyspozycji albo ma duże wsparcie ze strony rodziców czy rówieśników, nie spowoduje żadnych zaburzeń psychicznych. 

Co jeśli u młodej osoby rozwinie się depresja? Jak pomóc?

Leczenie depresji u młodych osób wymaga zaangażowania rodziców / opiekunów, szczególnie w przypadku małych dzieci. Podstawowymi metodami są psychoedukacja, czyli wyjaśnienie czym objawia się depresja, na czym polega leczenie depresji, jak sobie radzić w przypadku zaostrzenia objawów, a także psychoterapia. U małych dzieci przyjmuje ona formę zabawy, zwykle w grupach, w trakcie której dzieci uczą się jak radzić sobie z emocjami i nawiązywać kontakty z rówieśnikami. U nastolatków, podobnie jak u dorosłych skuteczność wykazuje psychoterapia indywidualna w nurcie poznawczo-behawioralnym lub psychoterapia interpersonalna. Czasem korzystna może być też psychoterapia grupowa i rodzinna. Łagodna depresja u dzieci i młodzieży może być z powodzeniem leczona za pomocą psychoedukacji i psychoterapii. W cięższych przypadkach, jeśli okaże się to niewystarczające, wskazane jest zastosowanie leków.

Depresja – leczenie

Leczenie depresji najczęściej obejmuje psychoterapię, leki antydepresyjne lub połączenie obu tych metod. Leki przeciwdepresyjne mają za zadanie regulować poziom różnych neuroprzekaźników w mózgu. Współczesna medycyna oferuje wiele rodzajów leków na depresję, które różnią się mechanizmem działania, budową chemiczną i możliwymi skutkami ubocznymi. Doboru leku powinien dokonać lekarz, biorąc pod uwagę między innymi rodzaj depresji, jej nasilenie, ewentualne występowanie innych zaburzeń psychicznych lub chorób somatycznych.

Psychoterapia może odbywać się w różnych nurtach, ale najwięcej dowodów naukowych stoi za skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej oraz psychoterapii interpersonalnej. Leczenie depresji w modelu poznawczo-behawioralnym ma na celu zmianę nieracjonalnych, szkodliwych myśli i zachowań osoby chorej. Osoby w depresji cechuje negatywne myślenie o sobie, o świecie i o przyszłości, co jest przyczyną niskiej samooceny i stresu. Dzięki współpracy z psychoterapeutą chory może nauczyć się odróżniać myśli nieracjonalne od racjonalnych i nauczyć się bardziej adaptacyjnych wzorców myślenia i zachowania. Psychoterapia interpersonalna skupia się natomiast na relacjach międzyludzkich. Dzięki niej osoba w depresji może zdobyć lepsze umiejętności społeczne i nauczyć się jak rozwiązywać konflikty, np. w rodzinie czy w pracy, co pozytywnie wpływa na samopoczucie i pozwala łagodzić objawy depresji. 

Leczenie depresji powinno obejmować również psychoedukację. Chory powinien wiedzieć na czym polega depresja, jakie są jej objawy i czego można się spodziewać w przebiegu tego zaburzenia.

W wyjątkowych sytuacjach, takich jak bardzo głęboka depresja z dużym ryzykiem śmierci pacjenta i brak reakcji na leki albo niemożliwość ich zastosowania (np. z powodu ciąży), stosuje się terapię elektrowstrząsami. Zabiegi przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym i często pomagają szybko uzyskać poprawę w najcięższych przypadkach. Nową, jeszcze nie stosowaną powszechnie, ale obiecującą metodą leczenia depresji jest przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS). 

Depresja – psycholog czy psychiatra

Psycholog jest osobą, która ukończyła studia psychologiczne. Jeśli dodatkowo przejdzie szkolenie z psychoterapii, ma uprawnienia do leczenia depresji tą metodą. Psychiatra natomiast jest osobą, która ukończyła studia medyczne o specjalizacji z psychiatrii. Tylko on może wypisać receptę na leki albo zwolnienie lekarskie. 

W razie pojawienia się łagodnych objawów depresji, takich jak spadek nastroju, energii, smutek, poczucie winy, czy niska samoocena, warto w pierwszej kolejności odwiedzić psychologa. Oceni on czy są to jedynie lekkie problemy psychiczne, które mogą zostać rozwiązane samą psychoterapią, czy też istnieje podejrzenie depresji i konieczne mogą być leki. Jeśli jednak objawy depresji są tak silne, że uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie i pojawiają się myśli samobójcze, wskazane może być udanie się w pierwszej kolejności do psychiatry. Nie jest potrzebne skierowanie do tego specjalisty. 

Z reguły w leczenie depresji zaangażowany jest zarówno psychiatra, jak i psycholog. Ich współpraca pozwala na uzyskanie najlepszych wyników leczenia i jest konieczna zwłaszcza w ciężkich przypadkach depresji. 

Depresja lekooporna

Jeśli pacjent nie uzyskał poprawy po zastosowaniu co najmniej dwóch różnych leków antydepresyjnych, mówi się, że jest to depresja lekooporna. Dotyka ona około 30% osób chorych na depresję. W takich przypadkach lekarz może zalecić zmianę leku na jeszcze inny albo dodanie drugiego preparatu. Czasem u tej grupy chorych wskazana jest terapia elektrowstrząsami, ponadto zawsze należy kontynuować psychoterapię. 

Depresja – leczenie domowe

Wiele osób zastanawia się jak pomóc osobie z depresją i czy możliwa jest terapia bez pomocy specjalistów. Jeśli jest to ciężka depresja, nie obejdzie się bez wsparcia psychologa i psychiatry. Inaczej jednak sytuacja przedstawia się, jeśli jest to łagodna depresja. Leczenie domowe może przynieść wtedy korzyści albo być dodatkiem do profesjonalnej pomocy. 

W przypadku łagodnej depresji nastrój u wielu osób poprawiają ćwiczenia fizyczne oraz kontakt z przyrodą, zwłaszcza w słoneczny dzień. Bardzo ważne jest też wsparcie od innych osób, dlatego warto rozmawiać z innymi o swoich emocjach i znaleźć w swoim otoczeniu przynajmniej jedną życzliwą i wspierającą osobę, z którą rozmowa będzie przynosić ulgę. 

Skuteczny może być też wyciąg z dziurawca, jednak należy pamiętać, że może on wchodzić w interakcję z innymi lekami, więc w przypadku równoczesnego leczenia lekami antydepresyjnymi, nie wolno go stosować bez konsultacji z psychiatrą. 

W depresji sezonowej, spowodowanej niedostatecznym dostępem do światła słonecznego, nastrój może poprawić fototerapia za pomocą specjalnych lamp. 

Depresja w Polsce

Zgodnie z wynikami badania “Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej EZOP – Polska”, przeprowadzonego w 2012 roku na grupie 10 000 osób w wieku 18 – 64 lat, u 13,1% społeczeństwa wystąpiły zaburzenia nastroju lub zaburzenia lękowe. Sama depresja, o różnym nasileniu, wystąpiła przynajmniej raz w życiu u 3% populacji Polski. Badanie wykazało jednocześnie, że u 20-30% populacji polskiej występują dolegliwości, które nie pozwalają na zdiagnozowanie choroby, ale wskazują na to, że w przyszłości może pojawić się depresja. Objawy te to na przykład obniżenie nastroju i aktywności, drażliwość, przewlekły lęk. Dotyczy to zatem ok. 8 mln mieszkańców Polski. 

Według danych WHO z 2017 roku Polska ma jeden z najwyższych w Unii Europejskiej wskaźnik zgonów z powodu samobójstwa w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców, a szacuje się, że ok. 80% osób, które odebrały sobie życie cierpiało na depresję. 

Jak wskazuje raport “Rekomendacje postępowania w zakresie zapobiegania, wykrywania i leczenia depresji”, przygotowany przez Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie w 2018 roku, w Polsce istnieje duża rozbieżność pomiędzy ilością osób doświadczających zaburzeń psychicznych a ilością pacjentów leczonych w poradniach zdrowia psychicznego. Wskazuje to na to, że wiele osób, u których występuje depresja nie trafia w ogóle do lekarza psychiatry. Powszechna jest w Polsce nieleczona depresja. Duża ilość osób, cierpiących na depresję trafia do lekarzy rodzinnych (lekarzy POZ), skarżąc się na somatyczne objawy depresji, które nie zawsze zostają prawidłowo rozpoznane jako depresja. Szacuje się, że wśród pacjentów lekarzy POZ aż 23% ma depresję i u połowy z nich jest to niezdiagnozowana i nieleczona depresja. 

Przyczyny takiego stanu rzeczy są różne. Niektórzy nie decydują się na wizytę u specjalisty, ponieważ pierwsze objawy depresji nie wywołują u nich poczucia stanu chorobowego, niektórzy zastanawiają się czy to depresja, ale obawiają się stygmatyzacji (określenia ich jako chorych psychicznie), częsty jest też problem z dostępem do specjalisty. Czas oczekiwania na wizytę u psychiatry w ramach publicznej opieki zdrowotnej wynosi ok. 3 miesiące a u psychologa, w zależności od regionu, może wynieść nawet rok. Efektem jest to, że depresja w Polsce jest najczęściej leczona przez lekarzy rodzinnych, którzy często nie mają odpowiedniej wiedzy i doświadczenia, aby zapewnić takim pacjentom optymalną pomoc.

Lekarze niebędący psychiatrami, jeśli na nich spoczywa leczenie depresji, często popełniają błędy. Należy do nich między innymi niewłaściwy dobór leków, stosowanie zbyt wielu leków jednocześnie albo zbyt krótkie leczenie choroby, jaką jest depresja. Leki mogą być też przepisywane w zbyt niskich dawkach albo zbyt szybko zmieniane na inny rodzaj leku. Lekarze tacy często też bagatelizują ryzyko samobójstwa i działania niepożądane leków a objawy fizyczne depresji biorą za przejaw hipochondrii a nie samej depresji. Bywa też, że nie rozumieją, jak dużą rolę w leczeniu depresji odgrywa właściwa relacja z pacjentem i nie poświęcają wystarczająco dużo czasu na edukację pacjenta i jego bliskich na temat tego co to jest depresja i na czym polega leczenie depresji. 

W innych krajach również to lekarze pierwszego kontaktu często zapewniają pacjentom pomoc w depresji, jednak zgodnie z rekomendacjami największych światowych organizacji, takich jak American College of Preventive Medicine (ACPM) powinno się to odbywać w ramach modelu opartego o współpracę z psychiatrami. Depresja w Polsce jest natomiast leczona w ramach opieki podstawowej, w oderwaniu od specjalistycznej opieki psychiatrycznej. Nie istnieją wytyczne wskazujące jak mogłaby taka współpraca przebiegać, w związku z tym lekarze rodzinni z reguły nie mają możliwości konsultacji przypadków swoich pacjentów z lekarzami psychiatrami. 

Zdecydowanie depresja w Polsce jest tematem, który wymaga uwagi i wdrożenia działań, które umożliwią lepszą pomoc w depresji. Badanie EZOP pokazało też, że na tle całej publicznej opieki zdrowotnej, dostępność oraz jakość świadczeń w ramach psychiatrii jest oceniana przez mieszkańców Polski znacznie gorzej. Problemem w Polsce jest także zbyt niska wiedza społeczeństwa na temat tego, co to depresja, jakie ma depresja objawy i jak pomóc osobie z depresją.

Depresja – książki

Po przeczytaniu tego artykułu zapewne dobrze już rozumiesz czym jest depresja. Książki wymienione poniżej pozwolą Ci jednak jeszcze bardziej zagłębić w to zagadnienie. 

• Andrew Salomon, “Anatomia depresji: demon w środku dnia” – autor, sam zmagający się z depresją, opisuje swoje przeżycia, jednocześnie wyjaśniając na czym polega depresja, jak leczyć tę chorobę i jak wpływa ona na życie.
• Marie Balter, Richard Katz, “Dziecko niczyje” – autobiograficzna książka kobiety przez wiele lat zmagającej się z depresją, która po wielu latach spędzonych w szpitalach psychiatrycznych, znalazła w sobie siłę, aby pokonać chorobę.
• Dorota Gromnicka, “Depresja. Jak pomóc sobie i bliskim” – praktyczny poradnik dla osób zmagających się z depresją i ich bliskich. 
• Steve Iliffe, Jill Manthorpe, “Depresja wieku podeszłego” – całościowe opracowanie na temat depresji u osób starszych, mogące być wsparciem dla opiekunów takich osób.
• Monika Parkinson, Shirley Reynolds, “Depresja u nastolatka. Poradnik dla rodziców” – publikacja ułatwiająca rodzicom zrozumienie zachowania i emocji swojego dorastającego dziecka i podpowiadająca jak wspierać go w leczeniu depresji. 
• Łukasz Święcicki “Depresja w pytaniach pacjentów i odpowiedziach eksperta” – książka doświadczonego psychiatry pozwalająca lepiej zrozumieć na czym polega depresja. 

Przez Maja Kochanowska - Maja Kochanowska Autorem tekstu jest Maja Kochanowska, absolwentka psychologii w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno-Przyrodniczych na Uniwersytecie Warszawskim. Wciąż poszerza swoją wiedzę, a w wolnych chwilach trenuje wspinaczkę, jeździ na rowerze lub wędruje po górach.