TurystykaAtrakcje turystyczneMotoryzacja, rowery i lotnictwoKolej

Kolej wąskotorowa w Polsce

0

Od XIX wieku sukcesywnie zaczęła pojawiać się kolej wąskotorowa w Polsce. Przełomowym momentem była I wojna światowa, kiedy to powstało najwięcej linii wąskotorowych przeznaczonych do zaopatrywania niemieckich wojsk stacjonujących na polskich terenach. W 1939 roku Polska mogła pochwalić się 350 kilometrami linii kolejowych o szerokości 1000 mm. Gdy doszło do znacjonalizowania kolei, PKP po II wojnie światowej zarządzało 914 km linii o podanej szerokości. W 1950 roku liczna ta wzrosła aż do 4146 km. Z biegiem lat długość linii wąskotorowych stale się zmniejszała. W 1999 roku PKP zarządzało 24 wąskotorowymi liniami kolejowymi o łącznej długości 1572 km. Po 2000 roku, w związku z przeorganizowaniem struktury Polskich Kolei Państwowych, pieczę nad koleją wąskotorową w Polsce zaczęły sprawować samorządy lokalne. Przejęły zaledwie 12 linii o długości 968 km.

Cechą charakterystyczną i wyznacznikiem kolei wąskotorowej są rozstaw toru mniejszy niż 1435 mm, możliwość stosowania większego pochylenia oraz łuków o mniejszych promieniach niż w przypadku kolei normalnotorowej. To jednak w znaczący sposób przekłada się na zmniejszenie zdolności przewozowych, ale także redukuje koszty budowy i eksploatacji w terenie.

Największą popularnością kolej wąskotorowa w Polsce cieszyła się w lokalnych społeczeństwa. Była powszechnie wykorzystywana w przemyśle wydobywczym, hutnictwie, leśnictwie, a także jako podstawowy środek transportu do przewozu dużych majątków ziemskich.

Najpopularniejszymi w Polsce prześwitami wąskotorowymi były:

  • 600 mm,
  • 750 mm,
  • 785 mm,
  • 1000 mm.

Kolej wąskotorowa - Ełk

Poniżej prezentujemy koleje wąskotorowe, które działały lub nadal działają na terenie Polski.

Górnośląska Kolej Wąskotorowa

Jaka jest najstarsza kolej wąskotorowa w Polsce, jak i na świecie? Właśnie Górnośląska Kolej Wąskotorowa. Powstała, tak jak większość tego typu kolei, w celu wspomagania lokalnego przemysłu. Jej budowa ruszyła w 1851 roku, a rozstaw szyn wynosił 785 mm. Dzięki niej, udało się połączyć wiele kopalni, fabryk oraz hut, do których bez żadnych problemów dostarczane były materiały. W XX wieku przyszły ciężkie czasy dla kolei wąskotorowej, w związku z upadkiem wielu firm, z którymi współpracowała. Jej również groziła likwidacja. Znaleźli się jednak chętni, aby utrzymać to narodowe dobro. Bytom wraz z  Stowarzyszeniem Górnośląskich Kolei Wąskotorowych zajęli się jej zarządzaniem.

W sezonie letnim turyści mają okazję przejechać się koleją na linii Bytom-Tarnowskie Góry-Miasteczko Śląskie.

Ełcka Kolej Wąskotorowa

Powstała w latach 1910-1917 i posiadała rozstaw szyn 750 mm. Była wykorzystywana jako lokalny środek transportu do przewozu osób, jak i towarów. W 2001 roku została zamknięte, przez wzgląd na niewystarczającą opłacalność finansową.

Obecnie Ełcka Kolej Wąskotorowa jest atrakcyjną turystyczną. Od maja do sierpnia turyści mogą się nią przejechać na linii Ełk – Sypitki – Ełk.

Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa

Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa
Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa.
Zdjęcie: Lichen99 / commons.wikimedia.org

Powstała w 1883 roku i początkowo miała rozstaw szyn 600 mm. W 1957 roku zwiększono go do 750 mm. Współczesna długość trasy wynosi 38 km. Od 2003 roku jest własnością powiatu gnieźnieńskiego, a pieczę nad nią sprawuje Towarzystwo Miłośników Gniezna.

Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa jest czynna od czerwca do sierpnia, w weekendy oraz święta. W sierpniu 2010 roku uruchomiono odcinek Gniezno-Ostrowo Stare, a dotychczasowy, czyli Gniezno-Anastazewo został wyłączony, ze względu na zły stan techniczny torów.

Nadwiślańska Kolej Wąskotorowa

Zbudowana w 1900 roku miała rozstaw szyn 750 mm. W okresie międzywojennym kursowały po nich bardzo dobrze znane i wręcz kultowe Luxtorpedy (wagony spalinowe o aerodynamicznym kształcie). Od lat 90. nie wykonuje regularnych połączeń. Od 2008 roku należy do Powiatu Opolskiego.

Nadwiślańska Kolej Wąskotorowa jest udostępniana turystom od maja do września w każdą niedzielę na trasie Karczmiska – Opole Lubelskie– Karczmiska. W ostatnią niedzielę każdego miesiąca, kursy są wydłużane do stacji Poniatowa.

Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa

Pierwsze kursy wykonywano w 1898 roku. Ma rozstaw szyn 1000 mm. W województwie mazowieckim jest bardzo ważnym zabytkiem.

Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa ma obecnie 30 km długości i w sezonie letnim, w każdą niedziele mogą z niej korzystać turyści na trasie Piaseczno-Tarczyn-Piaseczno. Przejazd trwa około 2 godziny.

Rogowska Kolej Wąskotorowa
Rogowska Kolej Wąskotorowa.
Zdjęcie: Polimerek / commons.wikimedia.org

Rogowska Kolej Wąskotorowa

Powstała w 1915 roku i ma rozstaw szyn 750 mm. Łączna długość trasy, jaką proponowała to 50 km. W 2001 roku chciano ją zlikwidować, ale nie dopuściła do tego Fundacja Polskich Kolei Wąskotorowych. Jest to jedyna czynna kolej wąskotorowa działająca w województwie łódzkim.

Rogowska Kolej Wąskotorowa liczy obecnie 7 km i turyści mają okazję nią podróżować na trasach Biała Rawska – Rawa Mazowiecka lub Rogowo – Jeżowa od kwietnia do września, w każdą niedzielę. W dodatku, na stacji Rogów Towarowy Wąskotorowy powstała kolekcja zabytkowego taboru wąskotorowego, stanowiąca ważną atrakcję turystyczną.

Starachowicka Kolej Wąskotorowa

Jest to stosunkowo młoda kolej wąskotorowa w Polsce, ponieważ powstała w 1950 roku, z rozstawem szyn 750 mm. Działała do końca lat 90. Łącznie miała długość 80 km.

Starachowicka Kolej Wąskotorowa jest obecnie obiektem turystycznym, z którego można korzystać od maja do października na trasach:

  • Starachowice – Lipie (6 km) – przejazd trwa 20 minut,
  • Iłża – Marcule (7 km) – przejazd trwa około 30 minut.

Żnińska Kolej Powiatowa

Jest to kolej wąskotorowa o rozstawie szyn 600 mm, która nadal działa, a powstała w 1894 roku. Oczywiście, dziś nie może pochwalić się tak dużą rozpiętością tras i składów, jak przed laty, ale Żnińska Kolej Powiatowa ma w swoim posiadaniu 6 pociągów pasażerskich, które kursują każdego dnia na trasie Żnin – Gąsawa.

Żuławska Kolej Dojazdowa

Rozstaw szyn wynosi standardowo 750 mm. Żuławska Kolej Dojazdowa w 2014 roku miała podlec rozbiórce, ale udało się ją uratować, ze względu na stosunkowo dużą popularność wśród turystów. Można z niej korzystać codziennie w okresie letnim, a także w wybrane dni w roku, np. w weekend majowy.

Wigierska Kolej Wąskotorowa

Wigierska Kolej Wąskotorowa
Wigierska Kolej Wąskotorowa.
Zdjęcie: Pudelek / commons.wikimedia.org

Powstała w trakcie I wojny światowej, w celu transportowania drzewa z okolicznych lasów. W 1989 roku została zamknięta, ale reaktywowano jej działanie w 2000 roku. Liczy 10 km długości i prowadzi przez malownicze tereny, wzdłuż Jeziora Wigry.

Wigierska Kolej Wąskotorowa ma zaplanowaną dla turystów trasę prowadzącą od Bindugi do muzeum w Płocicznie. Właściciele chcą wydłużyć trasę kolei o kolejne 4 km.

Helska Kolej Wąskotorowa

Jest to obecnie typowo turystyczna kolej, której trasa wynosi zaledwie 500 metrów. Działa tylko na terenie Muzeum Obrony Wybrzeża i turyści mogą z niej korzystać od czerwca do połowy września. Helska Kolej Wąskotorowa nie jest chwalona przez turystów, ponieważ jej trasa jest mało widokowa i po prostu zbyt krótka.

Świętokrzyska Kolej Dojazdowa

Została zbudowana w 1917 roku przez Austriaków. Świętokrzyska Kolej Dojazdowa znana jest również pod nazwą Jędrzejowska Kolej Dojazdowa. Od maja do września, w każdą niedzielę, turyści mogą przejechać się 30-kilometrowych odcinkiem na trasie Jędrzejów Wąskotorowy – Pińczów.

Kaliska Kolej Wąskotorowa

Miała na celu połączenie Kalisza z Turkiem. Obecnie znajduje się w rękach Stowarzyszenia Kolejowych Przewozów Lokalnych. Kaliska Kolej Wąskotorowa realizuje połączenia na trasie Opatówek Wielkopolski – Zbiersk w wybrane dni i jest obsługiwana przez Grupę SKPL.

Mławska Kolej Dojazdowa

Mławska Kolej Dojazdowa
Mławska Kolej Dojazdowa.
Zdjęcie: TravelMind / commons.wikimedia.org

Powstała w 1915 roku w zaledwie kilka tygodni. Była wykorzystywana do przewozu buraków cukrowych. W 2008 roku podjęto próby udrożnienia torów, aby Mławska Kolej Dojazdowa mogła działać na trasie prowadzącej do Makowa Mazowieckiego.

W Czarnicach Borowych można zobaczyć parowóz HF nr 14252, który jeździł na tej trasie.

Rudzka Kolej Wąskotorowa

Została uruchomiona w 1899 roku i miała rozstaw szyn 785 mm. Jej trasa liczyła 23,51 km, rozpoczynała się w Gliwicach i prowadziła przez Nieborowice. Kolej powstała, aby połączyć rudzkie tereny z Raciborzem.

Rudzka Kolej Wąskotorowa współcześnie liczy zaledwie 6 km i działa na odcinku Stanice – Ruda – Paproć. W planach jest wydłużenie trasy do Rybnika, a także remont obecnej infrastruktury.

Sochaczewska Kolej Muzealna

Jej budowę rozpoczęto w 1919 roku, po zakończeniu I wojny światowej, w celu stworzenia środka transportu pozwalającego na przewóz drewna potrzebnego do odbudowania Sochaczewa. W 1921 roku powstał odcinek Sochaczew Wąskotorowy – Tułowice. W kolejnych latach otworzono kolejne trasy. W 1984 roku zakończono działalność kolei wąskotorowej.

Od 1986 roku kolej działa jako Sochaczewska Kolej Muzealna będąca oddziałem Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Jest możliwość przejechania się pociągiem od kwietnia do października w każdą niedzielę oraz w wybrane soboty.

Koszalińska Kolej Wąskotorowa

Powstała w XIX wieku, ale decyzja o jej budowie została podjęta w 1897 roku. Już w 1898 roku do użytku oddano pierwszy odcinek trasy Koszalin-Manowo-Nacław, który liczył 32 km. W 1905 roku pojawiły się kolejne odcinki:

  • Manowo-Świelino-Bobolice – 34 km,
  • Świelino-Białogard – 32 km.
Koszalińska Kolej Wąskotorowa
Koszalińska Kolej Wąskotorowa.
Zdjęcie: Cordylus / commons.wikimedia.org

Od lat 60. kolej zaczęła stopniowo podupadać. Linia Świelino-Bobolice została zamknięta w 1984 rok. W 2001 roku podjęto ostateczną decyzję o jej likwidacji. Natomiast w 2005 roku Towarzystwo Miłośników Koszalińskiej Wąskotorówki postanowiło dołożyć wszelkich starań, aby Koszalińska Kolej Wąskotorowa na nowo rozpoczęła swoją działalność. W 2008 roku został uruchomiony pasażerski odcinek na trasie Koszalin Wąskotorowy – Manowo, a kilka lat później rozszerzono go do stacji Rosnowo Ośrodek.

Krośnicka Kolej Wąskotorowa

Jest to zdecydowanie najmłodsza kolej wąskotorowa w Polsce. Została oddana do użytku – UWAGA – 25 maja 2013 roku! Jej rozstaw torów to 750 mm. W sezonie letnim działa codziennie. Stanowi bardzo ciekawą atrakcję turystyczną w tym regionie, a jej długość to 3 km na trasie: zespół pałacowo-parkowy Krośnice – Wierzchowice. Część środków na jej budowę pochodzi z Europejskiego Funduszu Rolnego, w ramach Programu rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013.

Turyści przybywający na tereny, gdzie działa Krośnicka Kolej Wąskotorowa, w weekendy mogą zachwycać się parowozem PX48-1907 pochodzącym z 1955 roku. Od poniedziałku do piątku działa natomiast lokomotywa spalinowa WLS75 – 43.

Śmigielska Kolej Dojazdowa

Śmigielska Kolej Dojazdowa powstała w 1982 roku, w celu połączenia Starego Bojanowa ze Śmiglem i Wielichowem. Należy do Stowarzyszenia Kolejowych Przewozów Lokalnych. Dawniej długość trasy wynosiła 23 km. Od 2018 roku przejazdy organizowane są tylko na zamówienia grup zorganizowanych.

Krotoszyńska Kolej Dojazdowa

Krotoszyńska Kolej Dojazdowa
Krotoszyńska Kolej Dojazdowa.
Zdjęcie: Phil Richards / commons.wikimedia.org

W 1900 roku oddano pierwszy odcinek kolei do użytku: Krotoszyn – Dobrzyca. Szerokość torów wynosiła 750 mm, a wagony realizowały przewozy zarówno pasażerskie, jak i towarowe. Ostatni skład przejechał po trasie Krotoszyn Wąskotorowy – Pleszew Miasto w 1986 roku, a w 2001 roku zrezygnowano także z realizacji kursów na linii Pleszew Wąskotorowy – Pleszew Miasto.

W 2005 roku Urząd Miasta Pleszew podpisał ze Stowarzyszeniem Kolejowych Przewozów Lokalnych w Kaliszu umowę, na mocy której został przywrócony ruch kolei wąskotorowej na trasie Pleszew Wąskotorowy – Pleszew Miasto. Dzięki temu Krotoszyńska Kolej Dojazdowa może nadal działać.

Nadmorska Kolej Wąskotorowa

Nadmorska Kolej Wąskotorowa, wcześniej znana jako Gryficka Kolej Wąskotorowa działa w sezonie letnim od kwietnia do końca września na trasach:

  • Trzęsacz – Rewal – Śliwin – Niechorze Latarnia – Niechorze – Pogorzelica,
  • Gryfice – Trzęsacz – Pogorzelica.

Przeworska Kolej Wąskotorowa

Jej budowa przypadła na lata 1900-1904. Rozstaw szyn wynosi 750 mm, a długość trasy 46,25 km. Dużą atrakcją podczas wycieczki jest tunel kolejowy w Szklarkach mający 602 metry długości (najdłuższy tunel na linii kolei wąskotorowej w Europie), z którego można korzystać tylko w sezonie letnim.

Przeworska Kolej Wąskotorowa działa obecnie od czerwca do września, w weekendy, a pokonanie całej trasy zajmuje 2h 45 min.

Średzka Kolej Powiatowa

Średzka Kolej Powiatowa
Średzka Kolej Powiatowa.
Zdjęcie: Binct / commons.wikimedia.org

Jej budowa rozpoczęła się w 1892 roku, a do dziś zachowały się jedynie jej szczątkowe fragmenty. Liczyła 59 km, a rozstaw szyn wynosił 750 mm. Współcześnie do użytku jest tylko 14 km trasy.

Obecnie Średzka Kolej Powiatowa jest jedynie atrakcją turystyczną, z której można korzystać wakacyjne niedziele. Udostępniona jest trasa Środa Wielkopolska – Zaniemyśl, którą pociąg pokonuje w mniej więcej godzinę.

Wyrzyska Kolej Wąskotorowa

Obecnie udostępniany jest turystom jedynie krótki odcinek trasy na linii Białośliwie Wąskotorowe – Kocik Młyn. Były plany, aby Wyrzyska Kolej Wąskotorowa została zlikwidowana, ale na szczęście się nie ziściły. Kursy realizowane są w sezonie letnim, od maja do września, w weekendy. Raz w roku organizowany jest tu Zlot Miłośników Kolejek Wąskotorowych zawsze pod parą.

Czy wiesz, że…

  • Nie tylko pociągi normalnotorowe mogą osiągać zawrotne prędkości? Najszybszy pociąg poruszający się po szynach wąskotorowych jest w stanie jechać z prędkością 160 km/h. Najpopularniejszy z nich działa w Australii. Niestety Polska nie jest w jego posiadaniu.
  • W latach 2000-2010 na Słowacji działały przede wszystkim elektryczne składy wąskotorowe.
  • Najstarszą w Polsce i na świecie koleją wąskotorową jest Górnośląską Kolej Wąskotorowa.
  • Queslandu to najszybsza wąskotorowa kolej na świecie, która działa na terenie Australii. Posiada rozstaw szyn 1067 mm. Jest w stanie osiągnąć prędkość przekraczającą 160 km/h. Rekord wynosi natomiast 210 km/h.
  • Pociągi kursujące po szynach o prześwitach nieprzekraczających 1453 mm nie są w stanie zwykle osiągać dużych prędkości, ze względu na znacznie mniejszą stabilność w stosunku do sił poprzecznych.
  • Nadmorska Kolej Wąskotorowa w Rewalu została zmodernizowana zgodnie z europejskimi i światowymi nowinkami technologicznymi, przez co stała się jedną z najnowocześniejszych w Polsce.
  • Jeden pociąg towarowy działający na linii wąskotorowej może mieć nawet do 200 wagonów.
  • Kolej wąskotorowa może pełnić funkcje przemysłowe, rolne, leśne pasażerskie.
  • Tylko jeden raz zbudowano w Polsce szyny o szerokości 700 mm na linii Gorczany – Filipowice. Działała tam kolej gospodarcza.
  • We wrocławskim zoo działa kolejka wąskotorowa o rozstawie szyn 381 mm.
  • Najmniejszy rozstaw szyn mają koleje parkowe i ogrodowe. Jedna z takich działa w Cichowie i ma rozstaw szyn 241 mm. Długość trasy wynosi 900 metrów.

Tunel kolejowy w Szklarkach o długości 602 metry – jest to najdłuższy tunel na linii kolei wąskotorowej w Europie. Powstał na początku XX wieku. Przejeżdża przez niego pociąg „Podgórzanin”.

4.2/5 - (4 głosy)