Zastanawiasz się, czy dom kultury to instytucja nadal potrzebna? Sprawdź, czego uczą, jak i po co działają domy kultury w Polsce!
Dom kultury jest instytucją społeczno-kulturalną. Oferuje rozrywkę dla mieszkańców danej społeczności. Różnego typu aktywności są realizowane na salach teatralno-kinowych, w czytelniach, na świetlicach czy salach gimnastycznych. W większości obiektów prowadzone są pozaszkolne zajęcia dydaktyczno-kulturalne dla dzieci i młodzieży, ale także osób dorosłych. Mogą to być m.in. warsztaty kulinarne, lekcje języka obcego czy lekcje tańca.
Ten artykuł dostarczy odpowiedź na pytanie: czy działalność domów kultury we współczesnych czasach ma sens?
Dom kultury – co to takiego?
Domy kultury są instytucjami mającymi na celu upowszechnianie i ochronę kultury. Prowadzą wielokierunkową działalność społeczno-kulturalną, dzięki której mieszkańcy wsi, osiedla lub miasta mogą korzystać z rozrywki, uczestniczyć w licznych wydarzeniach kulturalnych, jak i rozwijać szereg umiejętności, m.in. śpiew, taniec, zdolności językowe.
Od wyposażenia budynku, w jakim mieści się dom kultury w dużej mierze zależy zakres działalności, jaką może on prowadzić. Im bardziej jest to rozbudowany obiekt, z dużą ilością pomieszczeń, tym różnorodność odbywających się zajęć może być większa.
Co ważne, współcześnie domami kultury określa się wiele obiektów, m.in. ośrodki kultury, kluby osiedlowe czy świetlice. Choć charakter ich działalności bywa różny, ich celem jest umożliwianie lokalnej społeczności spotkań na neutralnym gruncie, wymiany doświadczeń, jak i kultywowanie tradycji. Nie należy więc odbierać spłyconego podziału jako zjawiska negatywnego. Najważniejsza powinna być kultura i chęć jej krzewienia.
Bardzo często na domy kultury w Polsce mówi się obecnie: centra kultury. Jest to nazewnictwo bardziej ogólne, nowoczesne i tożsame ze współczesnymi czasami.
Bez względu na to, jakim mianem będą określane domy kultury, cel ich działalności jest jasno sprecyzowany w Ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej. Zaznaczona tam, że instytucje o tym charakterze powinny:
- promować edukację kulturalną i wychowanie przez sztukę,
- być dostępne dla wszystkich grup wiekowych,
- angażować lokalnych artystów, i nie tylko, w życie kulturalne obszaru, na którym działają,
- stać się moderatorem dialogu społecznego,
- tworzyć przestrzeń do rozwoju dla amatorskich ruchów artystycznych, jak i związanych z wiedzą, sztuką i szeregiem innych umiejętności,
- zaspokajać potrzeby i zainteresowania kulturalne ludzi.
Kto pilnuje, aby domy kultury w Polsce działały legalnie i zgodnie z przeznaczeniem? Przede wszystkim samorządy terytorialne. Większość domów kultury znajduje się na terenach wiejskich lub miejsko-wiejskich, co sprawia, że podstawowym celem ich działalności staje się szerzenie lokalnej kultury, promowanie regionu, jak i zachęcanie społeczności do uczestniczenia w miejscowych wydarzeniach.
Dla kogo dom kultury jest atrakcyjnym miejscem? Podstawową grupą chętnie korzystającą z oferty domów kultury są dzieci i młodzież do 15 roku życia. Nie bez znaczenia utarło się określenie: młodzieżowy dom kultury. Część obiektów przygotowuje jednak atrakcje także dla seniorów, którzy chcą być aktywni i uczestniczyć w wydarzeniach kulturalnych.
W jakim celu powstają domy kultury?
Choć niektórzy na domy kultury patrzą z przymrużeniem oka, trudno wyobrazić sobie rozwój kultury i jej umacnianie bez profesjonalnie działających placówek. Największe znaczenie odgrywają wśród lokalnych społeczności, które cenią tradycję, chcą ją kultywować, jak i poznawać zwyczaje, jakie były ważne dla przodków. Jednak nie tylko w tym zakresie działa dom kultury.
Podstawową i nadrzędną cechą działalności domu kultury jest funkcja edukacyjna, która powinna przejawiać się przekazywaniem wiedzy, jak i umożliwianiem zdobywania nowych umiejętności dotyczących różnych aspektów, przede wszystkich twórczych.
Dobrze prowadzony dom kultury daje ludziom możliwość skorzystania z dóbr kultury, do których można zaliczyć uczestnictwo w amatorskich kołach teatralnych, tanecznych oraz muzycznych. Do tego typu instytucji bardzo chętnie przyjeżdżają młodzi artyści, w celu zaprezentowania fotografii czy obrazów własnego autorstwa. Zyskują publiczność zainteresowaną i ciekawą nowego. Młodzieżowy dom kultury daje im szansę na oswojenie się z krytyką, publicznością, jak i na poznanie opinii wielu.
Dom kultury to także idealna przestrzeń do spotkań międzyludzkich, dająca możliwość zorganizowania debat i dialogów na tematy związane z lokalną czy osiedlową społecznością. Sprawne działanie tej instytucji kulturalnej powoduje, że ludzie mogą łatwiej dojść do porozumienia, wypracować korzystne dla miejscowości lub miasta rozwiązania, a przy tym kontakty międzyludzkie są utrzymywane na dobrym poziomie.
Historia domów kultury w Polsce
Pierwsze domy kultury w Polsce pojawiły się w XVIII wieku, głównie z inicjatywy ks. Pawła Ksawerego Brzostowskiego (założył dom społeczny dla chłopców na Wileńszczyźnie) i Stanisława Staszica.
W XIX wieku największą popularnością cieszyły się czytelnie publiczne, a także stowarzyszenia społeczno-kulturalne, które realizowały ideę charakterystyczną dla pozytywizmu. Aspektem, który przełożył się w znaczący sposób na rozwój współczesnych domów kultury w Polsce było zainteresowanie elit tradycją, wsią, jak i dorobkiem kulturowym. W 1926 roku w naszym kraju funkcjonowały placówki określane jako domy społeczne. Początkowo było ich 700, a tuż przed wojną ich liczba wzrosła do 5 tysięcy. Największe zagęszczenie występowało na terenach wiejskich oraz w miasteczkach. Celem ich działalności było niwelowanie granic w dostępie do kultury. Początkowo ich fundatorami były elity państwowe. Stopniowo zaczęły jednak przechodzić w ręce lokalnych społeczności, które odczuwały potrzebę samoorganizacji.
Nazewnictwo – dom kultury – zaczęto promować w czasach PRL-u. Domy kultury stały się następcą znanych do tej pory domów społecznych, a przy okazji potężną bronią w rękach władz ludowych. Ideologia socjalistyczna zakładała, że każdy obywatel powinien mieć równy dostęp do dorobku kulturalnego oraz powszechnej edukacji. Poza tym, domy kultury były idealnym miejsce do szerzenia rządowej propagandy. Ich zarządzaniem zajmowało się Ministerstwo Kultury i Sztuki, a właściwie państwo oraz związki zawodowe. Sytuacja uległa zmianie na przełomie lat 50. i 60.Zniknęła propaganda, a w instytucjach kulturalnych pojawiła się prawdziwa rozrywka i kultura dla obywateli. W kolejnych latach, domy kultury w Polsce przyczyniały się do szerzenia czytelnictwa, edukacji, wartości artystycznych, ale także stały się miejscami spotkań lokalnych społeczności.
Kolejne zmiany w funkcjonowaniu domów kultury nastąpiły po 1989 roku. W związku z tym, że dotychczasowa ustawa nie precyzowała szczegółowo, jaki zakres działalności powinien mieć dom kultury, każdy dyrektor mógł samodzielnie ustalać program, niezależnie od poleceń władz. Ten model zarządzania obowiązuje do dziś. Dzięki temu domy kultury w Polsce są różnorodne i dostosowane do specyfiki lokalizacji, w której się znajdują.
Miejskie a wiejskie domy kultury – podstawowe różnice, zakres działalności, wpływ na społeczeństwo
Działalność domów kultury różni się w zależności od tego, gdzie są zlokalizowane. Inne oczekiwania wobec instytucji kulturalnych mają mieszkańcy miast, a inne społeczność wiejska. Z czego to wynika? Przede wszystkim ze specyfiki przestrzeni, na której żyją i z dóbr, do których mają dostęp
Współczesna wieś w znaczący sposób różni się od tej, którą znali nasi rodzice lub dziadkowie. To już nie przestrzeń odcięta od cywilizacji, pozbawiona dostępu do kultury czy ograniczona. Jednak dystans od miasta nadal powoduje, że wiejski dom kultury ma całkiem inną specyfikę działalności niż obiekt działający w centrum miasta.
Dla lokalnej, wiejskiej społeczności bardzo ważne jest, aby dom kultury promował region, dostarczał wiedzę na temat tradycji i zwyczajów, a przy tym uczył dzieci przywiązania do miejsca, z którego pochodzą. Celem tych placówek jest umacnianie lokalnego patriotyzmu, np. poprzez promowanie folkloru, tradycyjnej kuchni, sztuki plastycznej czy muzyki. Wiejski dom kultury powinien integrować lokalną społeczność i utwierdzać w niej przekonanie, że trzeba być dumnym ze swojego pochodzenia.
Czy to oznacza, że miejski dom kultury nie skupia się na tradycji i zwyczajach? Kultywuje je, ale w globalnym, państwowym wymiarze. Uczestnicy mają okazję poznać kulturę całego kraju, ale także innych państw. Często organizowane są wydarzenia typu: tydzień kultury włoskiej.
Zarówno wiejski, jak i miejski dom kultury proponuje swoim uczestnikom szereg zajęć dodatkowych związanych z rozwojem umiejętności plastycznych, muzycznych czy językowych. Można jednak dodać, że w obiektach działających poza miastem, dużo częściej pojawiają się występy teatrów mobilnych, które chcą docierać z programem do wszystkich osób, nawet niemogących na co dzień korzystać z kultury oferowanej przez teatry. Zrozumiałe jest, że osoby mieszkające na co dzień w dużym mieście mają większy dostęp do kultury wysokiej. Dziś jednak ogromna różnica między działalnością miejskich oraz wiejskich domów kultury mocno się zatarła, ze względu na rozwój wsi i jej unowocześnienie.