Transport kolejowy w Polsce

Transport kolejowy odgrywa niezwykle ważną rolę w polskim systemie komunikacyjnym, łącząc miasta, regiony i sąsiednie kraje. To wygodna, efektywna i ekologiczna forma przemieszczania się, dlatego coraz bardziej zyskuje na znaczeniu w przewozach pasażerskich, ma też duży udział w przewoźnictwie towarowym. Jak rozwija się transport kolejowy w Polsce? Co już udało się osiągnąć i jaki jest kierunek dalszych zmian? Sprawdźmy.

Znaczenie transportu kolejowego w Polsce

Jeszcze na początku XXI w. wydawało się, że kolej powoli staje się reliktem przeszłości – pociągi są wolne, niewygodne, a cały system jest zdezorganizowany. Jednak po wejściu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. rozpoczęła się systemowa modernizacja polskiej kolei. Wielomiliardowe inwestycje dotyczyły zarówno sieci kolejowej (torowisk, wiaduktów, peronów itp.), taboru kolejowego, jak i cyfryzacji kolei. Co więcej, modernizacja ta cały czas trwa.

Dzięki tej metamorfozie pociągi znów stały się sensowną alternatywą dla samochodów – czy to na dłuższych trasach między miastami, czy jako środek transportu w aglomeracjach. Dla wielu mieszkańców mniejszych miejscowości kolej to jedyny środek transportu, który umożliwia szybki i tani dojazd do pracy, szkoły czy różnych instytucji i punktów usługowych w dużym mieście. Co ciekawe, widać też wyraźny zwrot w stronę tej formy transportu młodych ludzi, którzy doceniają wygodę podróży i możliwość pracy w jej trakcie.

Warto zaznaczyć, że rozwój transportu kolejowego wpisuje się w długofalową strategię UE zakładającą ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Kolej jest bowiem środkiem transportu o najniższej emisji CO₂ w przeliczeniu na pasażera, ale także w odniesieniu do przewożonych towarów.

Historia polskiej kolei w pigułce

Historia kolei w Polsce, a w zasadzie na obecnych ziemiach polskich, sięga połowy XIX w. Pierwsza linia została uruchomiona w 1842 r. na trasie Wrocław–Oława, czyli na terenie ówczesnych Prus. W Królestwie Polskim (zabór rosyjski) pierwsze pociągi zaczęły jeździć niewiele później – w 1845 r. powstał bowiem pierwszy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Z czasem tory zaczęły oplatać ziemie wszystkich zaborów, przy czym najszybciej rozwijała się kolej w zaborze pruskim, a najwolniej – w rosyjskim.^[1]

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. konieczne było ujednolicenie 3 różnych systemów kolejowych. W 1926 r. powstały formalnie Polskie Koleje Państwowe (PKP), które od tego momentu pełniły kluczową rolę w krajowym transporcie.

Po II wojnie światowej kolej została odbudowana i stała się podstawowym środkiem transportu zbiorowego. W latach 70. przewoziła ponad miliard pasażerów rocznie, a niepobity do dziś rekord padł w 1977 r. – 1,14 mld osób.^[2] Wtedy też powstała m.in. Centralna Magistrala Kolejowa (CMK) – jedna z najważniejszych tras kolejowych w kraju.

Po 1989 r. kolej w Polsce przeżywała trudny okres. Transformacja gospodarcza i rozwój transportu drogowego sprawiły, że zaczęła tracić pasażerów w dwucyfrowym tempie. Zamykano nierentowne połączenia, a infrastruktura podupadała. Dopiero po 2010 r., dzięki funduszom unijnym i intensywnej modernizacji, rozpoczęła się stopniowa odbudowa kolejnictwa. Dzięki niej kolej stała się nowoczesnym, ekologicznym i konkurencyjnym środkiem transportu i stale zyskuje na znaczeniu.

Polska kolej w liczbach

To, w jakiej kondycji znajduje się polski transport kolejowy, najlepiej pokazują liczby. A te, przynajmniej jeśli chodzi o przewozy pasażerskie, są wyjątkowo obiecujące.

Liczba pasażerów

Jak już wspomniano, niedoścignione rekordy padały w latach 70. i 80. XX w., kiedy to rocznie koleją podróżowało ponad 1 miliard pasażerów. Początek XXI w. to czas stagnacji. Rekordowo niski wynik odnotowano w 2004 r., kiedy to z kolei skorzystało zaledwie 257,6 mln podróżnych.

Jednak inwestycje w transport kolejowy w końcu przyniosły przełom^[3] W 2017 r. przekroczono granicę 300 mln pasażerów w skali roku, a w 2019 r. liczba ta wyniosła 335,9 mln. Pandemia COVID-19 skutkowała spadkiem – tylko 209,4 mln podróżnych w 2020 r. Jednak odbicie było szybkie: już w 2022 r. liczba pasażerów osiągnęła 342,2 mln, a w 2023 – 374,4 mln. W 2024 r. padł rekord XXI w.: 407,5 mln pasażerów, co oznacza wzrost o 8,8% względem 2023 r. i najlepszy wynik od 1997 r. Co ciekawe, średnia długość jednej podróży wyniosła w 2024 r. aż 69,9 km.^[4] To znak, że kolej jest coraz częściej wybierana nie tylko na krótkich, ale i średniodystansowych trasach.

Praca przewozowa i eksploatacyjna

Bardzo pozytywnie przedstawiają się też dane dotyczące pracy przewozowej z 2024 r., czyli liczby kilometrów, jaką łącznie przebyli wszyscy pasażerowie. Osiągnęła ona 28,5 mld pasażerokilometrów (pasażerokilometr to przewóz jednego pasażera na odległość jednego kilometra). Jest to wzrost o 10,2% rok do roku.^[5]

Ważnym wskaźnikiem jest też praca eksploatacyjna, a więc łączna długość tras przejechanych przez wszystkie pociągi w danym okresie. W 2024 r. wyniosła ona 205,6 mln pociągokilometrów (pociągokilometr oznacza przemieszczenie się 1 pociągu o 1 kilometr), czyli o 7,5% więcej niż w 2023 r.^[6] Tak wysoka dynamika pokazuje, że kolej nie tylko przyciąga coraz więcej pasażerów, ale też rośnie intensywność jej usług. Przewoźnicy puszczają więcej składów, częściej jeżdżą i obsługują więcej tras.

Punktualność i bezpieczeństwo

Na poprawę doświadczenia pasażerów wpływa również większa punktualność pociągów. W 2024 r. składy pasażerskie kursowały z punktualnością na poziomie 91,64%, co oznacza wzrost o 1,54% względem poprzedniego roku.

Rok 2024 przyniósł również niewielką poprawę w zakresie bezpieczeństwa. Na liniach kolejowych i bocznicach doszło do 653 wypadków, czyli o 16 mniej niż w 2023 r. Mniej było także incydentów na przejazdach kolejowo-drogowych: 177 przypadków (spadek o 13 rok do roku). Niestety, wzrosła liczba ofiar śmiertelnych, która wyniosła 51 osób – o 12 więcej niż w roku ubiegłym.

Wskaźnik wypadkowości (liczba wypadków na milion pociągokilometrów) wyniósł 1,82, co oznacza spadek o 4,2%. Tak więc pomimo, że po torach jeździło więcej pociągów, incydentów było relatywnie mniej – czyli bezpieczeństwo się poprawiło.^[7]

Przewozy towarowe

W segmencie towarowym obraz jest mniej optymistyczny. W okresie od stycznia do października 2024 r. koleją przewieziono 186,5 miliona ton ładunków, co oznacza spadek o 3,8% względem analogicznego okresu roku poprzedniego. Również praca przewozowa i praca eksploatacyjna zanotowały spadki (odpowiednio o 5,4% i 3,1%).^[8]

Choć pełne dane za cały rok nie są jeszcze dostępne (stan na kwiecień 2025 r.), trend spadkowy utrzymywał się przez większość miesięcy. Eksperci wskazują na rosnącą konkurencję ze strony transportu drogowego, a także wpływ ogólnego spowolnienia gospodarczego i sytuacji geopolitycznej w regionie.

Infrastruktura – długość i charakterystyka linii kolejowych

Polska sieć kolejowa jest jedną z najdłuższych na kontynencie europejskim. Na koniec 2023 r. całkowita długość linii kolejowych wynosiła aż 21.556 km, w tym długość linii eksploatowanych to 19.576 km.​^[9] Wśród nich znajdują się:

• linie zelektryfikowane – 12.236 km, co stanowi 62,5% linii eksploatowanych,
• linie jednotorowe – 10.713 km, czyli 54,7% linii eksploatowanych,
• linie dwutorowe – 8.863 km, czyli 45,3% linii eksploatowanych.​

Jeśli chodzi o maksymalne prędkości, najwięcej, bo aż 45,9% wszystkich eksploatowanych linii, to te, na których dopuszczalna prędkość mieści się w przedziale 80–120 km/h. Linie o prędkości do 60 km/h to 19,3%,120–160 km/h – 17,8%, a najszybsze, powyżej 160 km/h: 2,1% wykorzystywanych linii.

Największą gęstością eksploatowanych linii może się pochwalić województwo śląskie – wynosi ona 15,28 km/100 km². Najniższa gęstość jest w województwie podlaskim, w którym osiąga ona poziom 3,82 km/100 km².

Jaki jest kierunek rozwoju kolei w Polsce?

Jak już wiemy, polski transport kolejowy przechodzi największą modernizację od dziesięcioleci. Przyjrzyjmy się więc, w jakim kierunku zmierzają te inwestycje.

Infrastruktura torowa

Według danych z końca 2024 r. w ramach Krajowego Programu Kolejowego zmodernizowano prawie 9.000 km torów, ponad 15.000 peronów i 2.500 przejazdów kolejowo-drogowych.^[10] Tak znaczące zmiany mają na celu poprawę punktualności pociągów, bezpieczeństwa oraz dostosowanie sieci do wyższych prędkości.

Wśród kolejnych kluczowych projektów znajduje się modernizacja linii E65 (Warszawa–Katowice–Zebrzydowice), trasy Rail Baltica (Warszawa–Białystok–Ełk), linii E30 (Kraków–Rzeszów), linii Warszawa–Poznań, trasy Białystok–Ełk i Podłęże–Piekiełko czy stacji Warszawa Wschodnia. W pierwszej połowie 2025 r. są one w toku realizacji lub dopiero w fazie przetargów. Trzeba też dodać, że niektóre inwestycje napotykają na poważne opóźnienia.

Nowoczesny tabor

PKP Intercity realizuje długofalowy program inwestycyjny zakładający, że do 2030 r. wymieni lub zmodernizuje cały tabor. W 2025 r. spółka skupi się głównie na odnowieniu istniejących wagonów (około 120 sztuk).

Z kolei Polregio oraz przewoźnicy samorządowi inwestują także w zakup nowych pojazdów. Zgodnie z deklaracjami w najbliższych latach na torach może pojawić się nawet 200 nowych pociągów.

Dworce i stacje kolejowe

Od 2016 r. w ramach Programu Inwestycji Dworcowych zmodernizowano lub wybudowano ponad 130 dworców, a docelowo ma on objąć 192 obiekty. Wszystkie dostosowywane są do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i wyposażane w nowoczesne systemy informacji pasażerskiej.

Cyfryzacja kolei

Modernizacja polskiej kolei to także szeroko zakrojona cyfryzacja – zarówno w obsłudze pasażerów, jak i w zarządzaniu ruchem.

Pasażerowie coraz częściej korzystają z nowoczesnych aplikacji mobilnych. Przykładem jest PKP.appka, która pozwala na zakup biletów, sprawdzenie informacji o odjazdach, przyjazdach czy dodatkowych usługach. Funkcja SOS zwiększa bezpieczeństwo, a w planach są kolejne usprawnienia, jak zgłaszanie usterek czy nawigacja po większych stacjach. Podobne funkcje oferują aplikacje przewoźników regionalnych.

Równolegle wdrażane są zdalne systemy sterowania ruchem kolejowym, dynamiczna informacja pasażerska na stacjach i przejazdach, a także rozwiązania wykorzystujące sztuczną inteligencję (np. do przewidywania awarii czy optymalizacji rozkładów jazdy). Ponadto trwa centralizacja systemów sterowania i modernizacja przejazdów.^[11]

Cyfrowa transformacja kolei ma sprawić, by podróżowanie było bardziej intuicyjne, zautomatyzowane i bezpieczne – zarówno z perspektywy pasażera, jak i całej sieci transportowej.

Projekty przyszłości

Jednym z najambitniejszych planów jest budowa Kolei Dużych Prędkości (KDP) w ramach programu Centralnego Portu Komunikacyjnego (CPK). Do 2032 r. uruchomiony ma być pierwszy odcinek KDP z Warszawy do Łodzi, z tunelem pod centrum miasta i stacją przy przyszłym lotnisku. W tym samym czasie mają ruszyć prace na trasach do Wrocławia i Poznania. Prędkość pociągów na wybranych odcinkach osiągać ma nawet 320 km/h, co mocno skróci podróże między dużymi miastami.

Jednocześnie rozwijany jest program „Zielona Kolej”, który ma doprowadzić do pełnej dekarbonizacji transportu kolejowego do 2050 r. Obejmuje on m.in. dalszą elektryfikację linii, inwestycje w odnawialne źródła energii i zakup niskoemisyjnych pociągów, w tym napędzanych wodorem czy energią słoneczną.

Wniosek: Choć wyzwań nie brakuje, ogólny kierunek zmian nastraja optymistycznie. Kolej w Polsce zmierza ku nowoczesności, zrównoważonej mobilności, szerokiej dostępności i wyższym standardom podróży. A to dobra wiadomość nie tylko dla pasażerów, ale i dla całej gospodarki.

Kolej w praktyce – najważniejsi przewoźnicy kolejowi

Większością linii kolejowych w Polsce zarządza spółka należąca do Skarbu Państwa i Grupy PKP, czyli PKP Polskie Linie Kolejowe (PLK). Jeśli jednak chodzi o przewoźników, na polskim rynku działają obecnie aż 103 licencjonowane podmioty. Wśród nich dominują 3 spółki – Polregio, PKP Intercity oraz Koleje Mazowieckie.^[12]

1. Polregio

   Polregio, należące do Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. oraz samorządów wszystkich polskich województw, obsługuje głównie połączenia regionalne. Pociągi zatrzymują się na niemal 2 tys. stacji w całym kraju, oferując codziennie około 2 tys. połączeń. W 2024 r. przewoźnik odnotował blisko 101 mln pasażerów, co stanowi 24,76% udziału w rynku pod tym względem. To najwyższy wynik spółki od 2012 r. Jednocześnie w tym czasie Polregio wypracowało 4,43 mld pasażerokilometrów, co stanowiło 15,56% całkowitej pracy przewozowej w Polsce.^[13]

2. PKP Intercity

   PKP Intercity należy w całości do Grupy PKP i specjalizuje się w połączeniach dalekobieżnych. W 2024 r. spółka obsłużyła prawie 78,4 mln pasażerów, co przekłada się na 19,23% udziału w rynku w tym zakresie. Jednak pod względem pracy przewozowej spółka wypracowała aż 17,38 mld pasażerokilometrów, co stanowiło 61% całkowitej pracy przewozowej w kraju. To oznacza, że choć przewozi mniej pasażerów niż Polregio, realizuje znacznie dłuższe trasy.^[14]

3. Koleje Mazowieckie

   Na najniższym stopniu podium znajduje się spółka Koleje Mazowieckie, która skupia się na obsłudze województwa mazowieckiego. Jej składy przewiozły w 2024 r. ponad 64,8 mln pasażerów, co dało jej 15,9% udziału w rynku pod tym względem. Jeśli chodzi o pracę przewozową spółka wypracowała 1,91 mld pasażerokilometrów, czyli 6,72% całkowitej pracy przewozowej w Polsce.^[15]

Tak więc, choć Polregio przewozi największą liczbę pasażerów, to PKP Intercity dominuje pod względem pracy przewozowej, realizując dłuższe trasy dalekobieżne. Natomiast Koleje Mazowieckie utrzymują silną pozycję na rynku dzięki dużemu natężeniu ruchu w województwie mazowieckim. Dodatkowo w innych (nie wszystkich) województwach działają analogiczne spółki np. Koleje Dolnośląskie, Wielkopolskie czy Śląskie. W niektórych regionach funkcjonują również przewoźnicy aglomeracyjni, np. PKP Szybka Kolej Miejska w Trójmieście czy Warszawska Kolej Dojazdowa.

Transport kolejowy w Polsce – garść ciekawostek

Na koniec kilka ciekawostek, które pokazują, jak interesujący jest świat polskiej kolei:

1. Najdłuższa trasa pociągu pasażerskiego.

   Najdłuższe połączenie to obecnie Przemyślanin (IC InterCity), który kursuje na trasie Przemyśl – Świnoujście i stanowi połączenie między południowym Wschodem Polski i północnym Zachodem kraju. Trasa zajmuje 1.019 km, gdyż wiedzie „na około”, przez miasta takie jak np. Wrocław czy Poznań. Dlatego podróż trwa aż ponad 13 godzin.

2. Najkrótsza linia kolejowa.

   Linia Pleszew Miasto – Pleszew liczy zaledwie 3 km i jest jedyną wąskotorową trasą w Polsce, na której codziennie jeżdżą pociągi pasażerskie.

3. Najszybszy pociąg.

   Na trasach z Warszawy do Krakowa i Katowic kursuje Pendolino, które osiąga prędkość do 200 km/h. Podczas testów na linii Grodzisk Mazowiecki – Zawiercie pociąg osiągnął prędkość aż 293 km/h. ​

4. Najwyżej położona stacja.

   Stacja Polana Jakuszycka (Szklarska Poręba) położona na wysokości 878 m n.p.m., jest najwyżej położoną stacją kolejową w Polsce. 

5. Najstarszy czynny pociąg.

   Najstarszy czynny skład to „Babcia” (EN57-038), który kursuje na Mazowszu. Wyprodukowany został w 1963 r., czyli ma już ponad 60 lat (63 lata w 2025 r.).

6. Najdłuższy most kolejowy.

   Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu ma aż 1.098 m. Jeśli chodzi o mosty drogowo-kolejowe w Polsce, pod względem długości nie ma sobie równych.

7. Największy ruch pociągów.

   Stacja Warszawa Zachodnia obsługuje najwięcej pociągów pasażerskich w ciągu doby w Polsce. Przez stację każdego dnia przejeżdża średnio około 1.000 składów tego typu.

8. Najpiękniejsze trasy kolejowe.

   Trasy takie jak Wałbrzych – Kłodzko czy Reda – Hel oferują niezapomniane wrażenia wizualne, prowadząc przez malownicze krajobrazy.​

9. Muzea kolejnictwa.

   Największym muzeum kolejnictwa w Polsce jest warszawska Stacja Muzeum. Znajduje się tu m.in. pociąg pancerny, wagon salonowy Bieruta czy ostatni egzemplarz parowozu serii Pm3 w otulinie aerodynamicznej. Godny uwagi jest też oddział Stacji Muzeum, który szczyci się największym w Europie zbiorem taboru wąskotorowego (Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie). Sporą atrakcją są organizowane przez placówkę w sezonie letnim przejażdżki zabytkowym pociągiem do Puszczy Kampinoskiej.

Przypisy:

1. Wikipedia, Historia kolei na ziemiach polskich. Dostępne na: https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_kolei_na_ziemiach_polskich [dostęp: 2025-04-24].[↩]
2. Witryna Urzędu Transportu Kolejowego, Jak zmieniała się kolej pasażerska przez ostatnie 50 lat. Dostępne na: https://utk.gov.pl/pl/aktualnosci/21128,Jak-zmieniala-sie-kolej-pasazerska-przez-ostatnie-50-lat.html [dostęp: 2025-04-24].[↩]
3. Portal NaKolei.pl, 20 lat polskiej kolei w statystykach Urzędu Transportu Kolejowego. Dostępne na: https://www.nakolei.pl/20-lat-polskiej-kolei-w-statystykach-urzedu-transportu-kolejowego/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
4. Portal Inwestycje.pl, Przewozy kolejowe wzrosły o 8,8% r/r do 407,5 mln pasażerów w 2024. Dostępne na: https://inwestycje.pl/biznes/przewozy-kolejowe-wzrosly-o-88-r-r-do-4075-mln-pasazerow-w-2024/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
5. Witryna Urzędu Transportu Kolejowego, Podsumowanie 2024 r. na kolei. Dostępne na: https://utk.gov.pl/pl/aktualnosci/22056,Podsumowanie-2024-r-na-kolei.html [dostęp: 2025-04-24].[↩]
6. Portal SektorKolejowy.pl, UTK: Rekordowa liczba pasażerów polskiej kolei w 2024 r. Dostępne na: https://www.sektorkolejowy.pl/utk-rekordowa-liczba-pasazerow-polskiej-kolei-w-2024-r/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
7. Portal KolejowyPortal.pl, UTK: blisko 180 wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych w 2024 r. Dostępne na: https://kolejowyportal.pl/utk-blisko-180-wypadkow-na-przejazdach-kolejowo-drogowych-w-2024-r/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
8. Portal SektorKolejowy.pl, Rekordowe wyniki kolei pasażerskiej w październiku 2024 – ponad 36,5 mln pasażerów. Dostępne na: https://www.sektorkolejowy.pl/rekordowe-wyniki-kolei-pasazerskiej-w-pazdzierniku-2024-ponad-365-mln-pasazerow/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
9. Witryna Urzędu Transportu Kolejowego, Parametry linii kolejowych coraz lepsze. Dostępne na: https://utk.gov.pl/pl/aktualnosci/21495,Parametry-linii-kolejowych-coraz-lepsze.html [dostęp: 2025-04-24].[↩]
10. Portal NaKolei.pl, KPK jest mocno zaawansowany. Dostępne na: https://www.nakolei.pl/kpk-jest-mocno-zaawansowany/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
11. Portal o tematyce technologicznej ISBtech.pl, Czy cyfryzacja pomoże nadążać za zmianami na kolei? Dostępne na: https://www.isbtech.pl/2025/04/czy-cyfryzacja-pomoze-nadazac-za-zmianami-na-kolei/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
12. Wikipedia, Transport kolejowy w Polsce. Dostępne na: https://pl.wikipedia.org/wiki/Transport_kolejowy_w_Polsce [dostęp: 2025-04-24][↩]
13. Witryna Polregio, Rekordowe wyniki przewozowe POLREGIO w 2024 roku. Dostępne na: https://polregio.pl/pl/dla-podroznych/informacje/rekordowe-wyniki-przewozowe-polregio-w-2024-roku/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]
14. Witryna PKP Intercity, W 2024 roku PKP Intercity przewiozło 78,5 mln pasażerów. Dostępne na: https://www.intercity.pl/pl/site/o-nas/dzial-prasowy/aktualnosci/w-2024-roku-pkp-intercity-przewiozlo-78,5-mln-pasazerow.html [dostęp: 2025-04-24].[↩]
15. Portal KolejowyPortal.pl, Koleje Mazowieckie biją rekord – ponad 64,8 mln pasażerów w 2024 roku. Dostępne na: https://kolejowyportal.pl/koleje-mazowieckie-bija-rekord-ponad-648-mln-pasazerow-w-2024-roku/ [dostęp: 2025-04-24].[↩]