Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP) to największa i jedna z najstarszych organizacji młodzieżowych w Polsce, która powstała już ponad 100 lat temu. W artykule przybliżamy czytelnikom cele, wartości i sposób działania ZHP, a także jego historię. Podpowiadamy też, jak zostać harcerzem i jakie są kolejne etapy na ścieżce harcerskiej.
ZHP – co to za organizacja?
Związek Harcerstwa Polskiego to największa organizacja skautowa w Polsce, działająca już od 1918 r. Ma ona charakter otwarty, apolityczny i świecki. To organizacja wychowawcza, która stara się tworzyć optymalne warunki do rozwoju dzieci i młodzieży. W dalszej części artykułu wyjaśniamy, jaka jest konkretna misja, wartości i cele ZHP.
Warto już w tym miejscu zaznaczyć, że organizacja prowadzi różnorodne formy aktywizacji, w tym obozy, biwaki, szkolenia i projekty społeczne, umożliwiając młodym ludziom zdobywanie nowych umiejętności i doświadczeń.
Misja i wartości ZHP
Związek Harcerstwa Polskiego określa swoją misję jako wspieranie wszechstronnego rozwoju młodych ludzi oraz pomaganie w kształtowaniu ich charakteru poprzez stawianie im różnych wyzwań. Organizacja działa bowiem w duchu skautingu, który kładzie nacisk na samodoskonalenie, pracę zespołową oraz służbę społeczną. ZHP dąży do kształcenie postaw patriotycznych i obywatelskich oraz promowanie wartości, które przyczyniają się do budowy lepszego społeczeństwa.
Harcerze nie tylko należą do organizacji, ale co ważniejsze są członkami pewnego ruchu społecznego, którego nadrzędnym celem jest kształtowanie postaw i charakterów. Ogromne znaczenie odgrywają dla tego procesu przyjęte wartości, mianowicie patriotyzm, wolność, służba, praca, przyjaźń, braterstwo, sprawiedliwość, pokój i wiara. Wymienione są one w następujących dokumentach ZHP:
- Obietnicy i Prawie Zucha,
- Przyrzeczeniu i Prawie Harcerskim.
Główne cele ZHP
Związek Harcerstwa Polskiego stawia sobie wiele różnych celów, jednak można wymienić kilka najważniejszych. Po pierwsze jest to wszechstronny rozwój osobisty podopiecznych. Oznacza to, że w ZHP uwagę zwraca się zarówno na fizyczne, intelektualne, emocjonalne, jak i duchowe aspekty. Programy są zaprojektowane tak, aby wspierać harcerzy w odkrywaniu i rozwijaniu ich talentów oraz umiejętności.
Po drugie niezwykle ważne jest dla ZHP kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich. Harcerze uczą się historii Polski, poznają tradycje narodowe czy zasady demokracji. Organizacja promuje aktywne uczestnictwo w życiu społecznym oraz odpowiedzialność za swoje otoczenie.
Po trzecie celem ZHP jest promowanie wartości skautowych, takich jak: uczciwość, lojalność, pomoc innym, dbanie o przyrodę, odpowiedzialność czy braterstwo. Te wartości są fundamentalne dla wszystkich działań i programów realizowanych przez organizację.
Po czwarte i ostatnie, Związek Harcerstwa Polskiego kładzie nacisk na przygotowanie harcerzy do aktywnego i odpowiedzialnego życia w społeczeństwie. Poprzez różnorodne formy działalności, takie jak projekty społeczne, specjalistyczne szkolenia, akcje charytatywne czy działalność wolontariacką, harcerze zdobywają praktyczne umiejętności, które są przydatne w dorosłym życiu.
Działalność ZHP
W ciągu roku harcerze spotykają się nie tylko na regularnych zbiórkach w harcówkach, ale też na różnych zajęciach np. w terenie.
Obóz harcerski
Jednym z najbardziej charakterystycznych i znaczących elementów działalności ZHP są organizowane obozy. Odgrywają one fundamentalną rolę w harcerskim systemie wychowawczym, gdyż w ich trakcie harcerze mają okazję, by sprawdzić się w bardzo różnych sytuacjach. Czas ich trwania to minimum tydzień jednak najczęściej są to 2 tygodnie lub dłużej (nawet około miesiąca).
Obóz harcerski może wyglądać różnie – najbardziej powszechne są obozy stałe, które ZHP organizuje zazwyczaj w lesie, czasem w tzw. stanicy harcerskiej. Pierwszym zadaniem, jakie czeka na uczestników obozu, jest stworzenie sobie warunków do pobytu – w wieloosobowych namiotach wojskowych harcerze konstruują prycze oraz inne meble. Ponadto w trakcie trwania obozu młodzież uczy się przyrządzania posiłków na ognisku, technik przetrwania oraz współpracy w grupie. Programy obozowe obejmują zajęcia sportowe, artystyczne, edukacyjne, ekologiczne itp. Większe stałe obozy tworzą też czasem zgrupowania obozów, gdzie każdy podobóz ma własny program, ale jest też część wspólna wydarzenia.
Obóz harcerski może mieć też charakter wędrowny (np. w górach), żeglarski, kajakarski itd. ZHP organizuje również obozy zagraniczne, a dla najmłodszych (czyli zuchów) – kolonie zuchowe. Obozy urządzane są przede wszystkim latem, rzadziej zimą. Ponadto Związek Harcerstwa Polskiego organizuje też krótsze wyjazdy, czyli biwaki (najczęściej weekendowe).
Szkolenia i kursy
ZHP przygotowuje różnorodne szkolenia i kursy, które mają na celu rozwijanie umiejętności liderów oraz przygotowanie harcerzy do pełnienia różnych ról w harcerstwie, ale i społeczeństwie w ogóle.
Związek Harcerstwa Polskiego kładzie duży nacisk na kursy instruktorskie skierowane do harcerzy, którzy chcą zostać liderami i prowadzić własne drużyny. Szkolenia te obejmują zarówno teorię, jak i praktykę, ucząc przyszłych instruktorów metod harcerskich, organizacji zajęć, zarządzania grupą oraz pracy z młodzieżą.
ZHP oferuje również liczne szkolenia specjalistyczne, które obejmują wiele dziedzin. Harcerze mogą uczyć się np. takich umiejętności jak pierwsza pomoc, ratownictwo, techniki survivalowe, wspinaczka, żeglarstwo itp. Te szkolenia pozwalają młodym ludziom zdobyć certyfikaty i uprawnienia, które są cenione również poza organizacją.
Projekty społeczne i ekologiczne
ZHP realizuje wiele projektów społecznych, które mają na celu udzielanie pomocy lokalnym społecznościom. Harcerze organizują zbiórki charytatywne, pomagają osobom starszym i niepełnosprawnym, wspierają domy dziecka oraz angażują się w działania na rzecz integracji społecznej. Przykładowo ZHP uczestniczy w takich projektach zewnętrznych jak „Świąteczna Paczka”, „Harcerze dla Hospicjum” oraz organizuje rozmaite akcje związane z obchodami narodowych świąt i rocznic.
Ponadto Związek Harcerstwa Polskiego, który ochronę środowiska traktuje jako jeden ze swoich priorytetów, realizuje projekty ekologiczne. Harcerze uczestniczą w akcjach sprzątania parków, lasów czy rzek, prowadzą edukację ekologiczną wśród rówieśników, realizują projekty związane ze zrównoważonym rozwojem itp. Przykładem jest akcja ZHP „Czuwam dla Ziemi” zorganizowana we współpracy z Lasami Państwowymi i WWF.
Współpraca międzynarodowa
ZHP to członek Światowej Organizacji Ruchu Skautowego (WOSM) i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek (WAGGGS), co umożliwia polskim harcerzom uczestnictwo w międzynarodowych zlotach, wymianach i projektach.
Najważniejszym tego rodzaju wydarzeniem jest Jamboree, które stanowi największe międzynarodowe spotkanie skautów. Harcerze z całego świata spotykają się, aby wspólnie uczyć się, bawić i nawiązywać przyjaźnie. Uczestnictwo w Jamboree to nie tylko okazja do poznania innych kultur, ale także do wymiany doświadczeń i pomysłów na działalność skautową.
Poza tym ZHP organizuje i uczestniczy w licznych wymianach skautowych. Współpraca międzynarodowa obejmuje również wspólne projekty edukacyjne, ekologiczne i społeczne.
Kto może dołączyć do ZHP?
Związek Harcerstwa Polskiego jest otwarty dla wszystkich dzieci i młodzieży, którzy pragną rozwijać swoje umiejętności oraz żyć zgodnie z wartościami harcerskimi. Oczywiście najpierw należy znaleźć drużynę, do której dziecko będzie chciało dołączyć. Drużyny często działają przy szkołach, ale warto wiedzieć, że niektóre z nich „specjalizują się” np. w działaniach przyrodniczych czy artystycznych. Kiedy decyzja zostanie podjęta, należy zgłosić się do drużynowego jednostki. Osoba ta opowie o drużynie i wyjaśni, co zrobić, by do niej wstąpić.
Żeby zostać członkiem ZHP, wystarczy dostarczyć oświadczenie o przystąpieniu do drużyny i zgodę rodziców (w przypadku osób nieletnich). Na tym formalności się kończą, jednak na nowicjusza czeka jeszcze „próba ucznia”. W tym czasie poznaje on zasady harcerstwa i nabywa niezbędne umiejętności, co zajmuje nawet kilka miesięcy. Po pozytywnym przejściu tego okresu następuje uroczyste złożenie Przyrzeczenia Harcerskiego. Nowi harcerze otrzymują własny mundur harcerski i pierwsze odznaki.
ZHP – grupy wiekowe
W ramach ZHP funkcjonują:
- Zuchy (6-9 lat): Najmłodsi członkowie ZHP, którzy zaczynają swoją przygodę z harcerstwem w gromadach zuchowych. Program obejmuje zabawy, gry, piosenki i proste zadania, które uczą współpracy i podstawowych wartości harcerskich.
- Harcerze (10-13 lat): Dzieci w tym wieku dołączają do drużyn harcerskich, gdzie uczą się samodzielności, odpowiedzialności oraz współpracy w grupie. Wykorzystywane są tu takie instrumenty jak np. próba harcerza, stopnie harcerskie, sprawności.
- Harcerze starsi (13-16 lat): Młodzież uczestniczy w programach wymagających większego zaangażowania i doskonalenia umiejętności, ale poszukuje też własnej drogi życiowej.
- Wędrownicy (15-21 lat): Najstarsi członkowie, którzy przygotowują się do pełnienia roli liderów i instruktorów. Program obejmuje zaawansowane szkolenia, projekty wolontariackie oraz zadania, które wymagają dużej samodzielności i inicjatywy.
Historia i rozwój ZHP
Na koniec odrobina historii. Związek Harcerstwa Polskiego powstał z inspiracji angielskim ruchem skautowym rozpoczętym przez brytyjskiego generała Roberta Baden-Powella. Skauting, oparty na idei samorozwoju, odpowiedzialności i służby społecznej, szybko zdobył popularność na całym świecie.
Oficjalnie ZHP zostało powołane do życia w listopadzie 1918 r., tuż przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Wspólna organizacja krajowa powstała poprzez połączenie różnych organizacji skautowych działających wcześniej w 3 zaborach, których cele wiązały się właśnie z odzyskaniem niezależnej państwowości przez Polskę.
W związku z powrotem naszego kraju na mapy świata po zakończeniu I wojny światowej, w okresie międzywojennym ZHP musiało wytyczyć sobie nowe cele, takie jak np. wspieranie edukacji patriotycznej, prowadzenie akcji prospołecznych itp. W latach 20. XX w. powstał też ruch zuchowy przeznaczony dla najmłodszych dzieci.
W czasie II wojny światowej harcerze należący do ZHP zmuszeni byli działać w konspiracji. „Szare Szeregi” walczyły w Powstaniu Warszawskim, angażowały się w sabotaż i dywersję oraz pomagały ludności cywilnej.
Bezpośrednio po zakończeniu wojny harcerze uczestniczyli w odbudowie zrujnowanego kraju i pomagali w zagospodarowywania tzw. ziem odzyskanych. Jednak wraz z nastaniem PRL-u Związek Harcerstwa Polskiego został objęty ścisłym nadzorem władz komunistycznych, co stanowiło ogromne utrudnienie dla jego działalności. W latach 1950 – 1956 ZHP praktycznie nie działał (zastąpiony przez komunistyczne ZMP), a i po reaktywacji w związku z odwilżą polityczną (w 1956 r.) władze mocno ingerowały w jego funkcjonowanie i ideologię.
Dopiero po upadku komunizmu w 1989 r. ZHP odzyskało niezależność i na nowo weszło do struktur międzynarodowego skautingu. Rozpoczęło proces reformy struktur i programów ZHP – wprowadzono nowe metody pracy, zaktualizowano szkolenia czy zwiększono nacisk na współpracę międzynarodową.
Organizacja liczy obecnie mocno ponad 100 tysięcy członków (dane z 2023 r. mówią o 142 692 osobach), dla których organizowane są liczne obozy, szkolenia, projekty społeczne itp. Związek Harcerstwa Polskiego jest członkiem Światowej Organizacji Ruchu Skautowego i Światowego Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek.